መጽሀፈ ታሪክ.pdf

• word cloud

• Extraction Summary

ከፈይ መሼ ለሽ ይና ኃሰ« በጡ ሚሎን ዲሟሠ መብቱ በሕግ የተጠበቀ ነው። ለዚ ከ ከ ተ ነጳ በማስ ይ ሰዎች ስች የግሪክ ግማሾቹ የሮማ የቀሩት አግኖ የ ተወላ ረክ ት እዚህም የኤርትራን ባሕር ዞረው በየሀገሩም ተ። ሥሠ ጅ ሥነ መ። ሺጽሺ ሺ ድቫሺ መነ መንግሥት የአስራኤል ልጆች መንግሥታቸው ታላቅ መሆኑ በሁሉ ዘንድ ታወቀ እነዚህ የእስራኤል ዘሮች ምንም እንኳን ቀድሞ በግብፅና በሲና በረፃ በኋላም በአገራቸው በከነዓን ሳሉ አንዳንድ ጊዜ እየተፋቀሩ አንድነት ሆነው የእስራኤልን መንግሥት አሶራውያን በደቡብ በኩል ያለውን የይሁዳን መንግሥት ባቢሎናውያን በጦርነት ደመሰሱት በሰሉሞን ጊዜ አምሮ ርደሐፅ ት ም መቅደስ ፈረሰ የዚህ ቤተ መቅደስና ቀዮነን የተሠራውም ቤተ ቱኮ ም ።ሙሥጭኮከንባእስክ አስፄ አስራኬሎችም ቂርስን ተሰናብተው በሹማምንቱ በአነ ዘሩባቤል በሊተ ካህናቱም እየተመሩ በደስታ ወደ አገራቸው ጠደ ኢየሩሳሌም ተመልሰው የከተማውንና የቤተ መቅደሱን ሥራ ጀመሩ ሥራውንም እጅ በአጅ ብለው ቅጥሩን ሠርተው አዳረሱት ዳሩ ግን በመካከሉ የሚያሳዝን ነገር መጣ እነዚህ ሰዎች ከተማቸውንና ቅጥራቸውን ሠርተው ከፈጸሙ በኋላ አይታዘዙልህም ቀድሞ ታሪካቸውንም ስንመረምር አዋኪ ሰዎች መሆናቸውን ተረድተናል ብለው ሃገረ ሠሪዎችና የፋርስ መንግሥት ተመልካቾች ለንጉሥ ላኩ ንጉሱም ምንም ደግና ብልህ ቢሆን በእንዲህ ያለ ዘውዱንና ገዥነቱን በሚያሠጋ ነገር መገንገነ አይቀርምና ሥራው ይቁም የሚል ትእዛዝ አስተላለፈ ቢሆንም በቲሮስም ይሁን በዳርዮስም ጊዜ ሊከለከልም ሲፈቀድም በቀን ብዛት የኢየሩሳሌም ከተማና ቤተ መቅደስ ተሠርቶ አለቀ ይህ ሁሉ በብሉይ ኪዳን በመጽሐፈ ነገሥትና በመጽሐፈ ዕፅዝራ በመጽሐፈ ቬና መዋፅል በመጽሐፈ መታብያንና በዜና አይሁድም ተጽፏልና በየምዕራፉ በዝርዝር ይገኛል የፋርስ መንግስት በቂሮስና በእነ ዳርዮስ ዘመን ትልቅ የንጉሠ ነገሥት መንግሥት ሆኖ እስከ ወ ዓመት ድረስ ከቀየ በላ በዚህ ዘመን በግሪኮች ምዕራፍ ውስጥ አንደጠቀስነው ከመቄዶንያ ግሪክ ትልቁ እስክንድር የጦር አለቀች ነበሩ ለስክንድር ከሞተ በኋለ ቶሎሜውስ በግብዕ ነገሠና ቶሉሜይ የተባለውን ርጋጸሐል ታሪክ ር ኢብ ና በባቢሎን ነግሦ ሴሱውሲድ የተባለውን ቤተ ሴሌውኩስ በአሶር መንግኦን ዳይናስቲ የመሠረቱ ናቸው።

• Cosine Similarity

ዎሮ አለኩ ርትራ በሕር ድረስ ያለውን አገር ይዘጡ ይኖሩ ነበር ስለዘ ሀ ዘርቦተስ ልዩነ በፊት ዘዙቪና በስሲ ዓመት መካከል ሁሉ ግብፆች በሐውልታቸውና ብራና ፓፒሩስ ጽሑፋቸው ሂዬሮግሊፍ ላይ እንደተውት በሰፊው ኤትዮጵያን ብዙ ጌዜ የኩሽ አገር አንዳንድ ጊዜ የደቡብ ምድር ወይም የነሔስ የነሕሴ አገር አንዳንድ ጊዜ የጉንት አገር እያሉ ይጠሩት ነበር በዝርዝሩ እንደምናገኘው ነሕሰሴ ከነገደ ካም ኛው ንጉሥ ተብሎ የተመደበ ስልሆነ ጀማ የአባ ጅፋር አገር ሸዋ የአምኃየስ አገር እንደሚባለው ሁሉ በመሪው ስም ነሕሴ አገር ማለታቸው ይሆናል ግማሾቹ ነሕሴ ማለት ጥቁር ማለት ስለሆነ የጥቁር አገር ማለት ነው ይላሉ ደግሞ ከዓባይ እስከ ኤርትራ ባሕር ድረስ ያለው አገር ግብፆች ቱንት ብለውት ይገኛሉ ለአማልክቶቻቻውና ለቤተ መቅሂሳቸው የሚሆን ዕጣን ከርቤ ብርጉድ ለመውሰደድ ወደገንት ዘመትን ሲሉ አምላከፐቸው አሞን ቱንትን ሰጥቸካለሁና ውጋና ውሰድ እንዳላፐው በጽሑፍ ይገኛል ጌታችን በማቴዎስ ወንጌል ምዕራፍ ላይ እንደሚገኘው ንግሥተ አዜብ ይኸን ሕዝብ ለመፋረድ ትነሣለች ያለውን በኛ በግዕዘ አዜብ ማለት በደቡብና በምዕራብ መካከል ያለ አገር ነው ነገር ግን በፊረንጆ ሁሉ ወንጌል ፌዴ ነ ርጋድሐፈ ታሪክ ዘሊትዮጵ ትርጓሜ ንግሥተ ስዜብ የምንለውን የደቡብ ንግሥት ስ ለሚ ቪሁ ጥንት ግብፆች በጉርብት ል ነኣ ኙንትን ወደጎን እናድርግና ለ ተን ናም በዓ በነበሩበት ጊዜ የደቡብ አገር ከሚሉት ጋር ይገናኛል የሆነ ሆሩ ኣ የኩሽ ሕዝብ የሠፈረበትን አገር የደቡብ ወይም የኩሽ አገር ሲሉ አን አዜብ በኋላ ከመጡት ከነገደ ዮቅጣን ውስጥ ስለሆነች በመሬት ሰጉ ሓዖ ሕዝብ ትገኛለች እንጂ የርሷ ዘር የመጣበት የሳባና የዮቅጣን ዚር ኪኒ ከኩሽ ዘር ልዩነት እንደአለው አንዘነጋም ርቂ የቀረው ደግሞ እንደዛሬው አጠራራችን ኢትዮጵሃ ል ይገኛል ከግሪኮቹ ውስጥ ከክርስቶስ ልደት በፊት በነኛው ፌ የአዲሴውስና የኤሊያስ ጸሐፊ ሖሜር በተለይ ምዕራፍ ና በሌላውም ክፍል የታሪክ አባት የሚላር በጾኛጤ ፍ ሳይ የነበረው ሄሮዱት በታሪክ መጽሐፉ በኛው በቦኛጡን በኛው ዓኒ ክፍል የኢትዮጵያ ይላሉ ከእራኤሎሉችም ወገን ይኸው ነቤ ከክርስ በፊት በሺመቶ ዓመት ላይ የነበረው ዳዊት በመዝሙሩፈ መቶ ዓመት የነበረው ኢሳይያስ ደግሞ በትንቢቱ ምፅ ራፍ ሲል ሺ ምዕራፍ ቁጥር ሶፎንያም በምዕራፍ ዞ ቴጉ ይገኛሉ ጓደኛቸው ዕንባቆም ደግሞ በምዕራፍ ኮ ይላል እነዚህ ሁሉ የጥንት ጸሐፊዎችና ስ እስራነ ተግሣዕና ምክር ወይም ለእግዚአብሔር የጸሎትና የ ጋና ዳይ ሲያጋጥማቸጤጡ አንዳንድ ጊዜ የኩሽ አገር ሲሉን ቄዩ በኋ መት በኤሊያስ ድ በስም ላይ ስም እየበረከ ሄደ የጎድሞዎቹ በኑ አስፍተው ኢትዮጵ ጐሙጮኋጮጫሎ። የፋርስ የግሪክ የሮማ ገዥ እየተፈራረቀ የኑብያው ሰይቀር ዋነኛውን መንግስት አክሱም መስርተው ሕፈት ሲያስቀርፁ ንጉሱ የአክሱም ንጉስ ሕዝቡም አክሱማውያን እየተባሉ አገሩም ብሔረ አኩስም በሚል ይጠራ ጆመር ይሁን አንጂ ይህ ግዕዝኛ አነጋገር የመጣ ከክርስትና ኋላ ነው እንጂ የፊተኛው አነጋገርና ጽሑፍ ቀድሞ በደቡብ አረብ ሳሉ የሚፅፉበትና የሚነጋገሩበት የሳባ ቋንቋ ነው ይህም የሳባ የፊደልና ቋንቋ ለግዕዙ እንይ አባት የሚቆጠር ነው ደግሞ በአክሱመ መንግስት የግሪክ ቋንቋ ሲሰለጥን በየሐውልታቸው ላይ አንድ ጊዜ በሳባውያን አንድ ጊዜ በግሪክ ቋንቋ አንዳንድ ጊዜ ባልሰለጠነው ግዕዝኛ ወይም ሁለቱን ግሪኩንና ሳባውን ጎን ለጎን አያደረጉ ሲያዕፉ የነበረው እንሆ ዛሬ በየሐውልታቸው ላይ ይታያል በኋላ ደግሞ ከክርስትና በኋላ የተጻፈው ሁሉ እላይ እንዳልነው ብሐረ አክሱም ንጉሰ አክሱም አክሱማውያን ሲል ይገኛል ይህም ስያሜ በዘመኑ ይኸውም ማለት በአክክሞቹ ዘመን የኢትዮጵያዊነትን ይልቁንም የሳባንና የሀበሳትን ስያሜ እያጠፋው ሳይሆን እያደበዘዘው ሄዲል ሕዝብ በጊዜውና በስፍራው በነገዱ የየራሱን ከተማ ስም ናፖታ ም እያለ ይኸንነ ስም በማድመቁ ጸሐፊም በዚሁ እየሰየመው እና የጠቅላላውን የኢትዮጵያዊነት ስም ሊዘነጋ ምንም አልቀረውም ነበር ከጸሐፊዎችም አንዳንዶቹ ለወዲህኛው በፊት የሀበሳትን በኋላም የአክሱምን ስም አየሰጡ ኢትዮጺያዊነትን ለትብያለናፓታና ለመርዋዌ የሚሰጡ አሉ ነገር ግን እንደሖሜርም እንደሄሮዱትም ቢሆን የኢትዮሏጴያዊነት ስም ለናፓታና ለመርዌ ብቻ ሊወሰን አይገባም በዚሁ መሰረት የኢትዮጵያ ስም በሌላው ክፍል መብረድ ብቻ ሳይሆን በፍፁም ሲጠፋ በኛ በዛሬይቱ ኢትዮጵያ ከቿና ከሀ ዓመት ምሕረት ወዲህ መንግስት ከአክሱም ላስታ ከላስታ ሸዋ ከሸዋ ጎንደር በተዛወረበት ጊዜ የሚባለው ስም ጣልቃ መግባቱ ባይቀርም አብዛኛ ጊዜ የኢትዮጵያ ሥያሜ በዜና መዋዕልም በገድልና በድርሳንም በደብዳቤም እንደገና ይነሣ ጆመር። የላሊበሳና የነአ የከበበበበ ዮንና ባ ያዕቆብ ታሪክ ነገሥትም ር አገር ሊቀ ጳጳሳት ውስጥ የሮማ ሊቀ ጳጳስ አራተኛጤ ከውጭ ሺ ዓም ለአፄ ገላውዴዎስ ፊልጾስ የኤስጋግ ዓለ ውሎስ በፅ ሪ በላቲን ቋንቋ ሲጽፉ ከሎ ጸለጉ ጉል ቤ አፄ ሠርፀ ድንግል ደብዳ ናፉ ከክ ለርዝዞለጀ የኢትዮጵያ ንጉሠ ነገሥት እያሉ የጻፉት በካሬ ንከህ የፖርቹጋልና የኢትዮጵያ ግንኙነት ጽሑፍ ውስጥ ተመዝግቦ ይዝፍል ቤ ስለዚህ የኢትዮጵያ ስም ጥንት በሰፊው ብዙ ሕዝብ አቅፎ ቢገኝሥ እነ ሖሜር እነ ሄሮዱቱስ እስራኤሎቹ እነ ዳዊት ሽ ንሪ የመሠረቱትን ሥያሜ ሳይለቅ ኩሽ ሐበሻ በዋሻ ነዋሪ የሚባ ለአያ ደምስሶ በአሁኑ ዘመን በፖለቲካና በወሰን ተከልሉ አሁን ላለው ሆሽ ኢትዮጵያዊነት የግሉ መጠሪያ ሆኖ መቅረቱን እንመለከታ ለን ይኽ ዝኑ የሳባውያን የሀበሳን ነገድ ዘሮች መሆናችንን ሳንረሳ ህ ም ሲሁን በሻ ጩ ነው ባልንም ሳን ከኑብፄ እስክ አስፄ ምዕራፍ የቀድሞው ኢትዮጵያ ጽሑፍ ሁኔታ የአክሱሙ መንግስትና ህዝብ የደቡ አገር ተብሎ የሜጠራው የኑብያ ሕዝብ የስልጣኔው ተ ወይም የኩሽ የነበረው በሃይማኖትም በስልጣኔም በልማድም ከግብፅ እዝብ የ ተገናኘ ነበር በአጭሩ የተገነኘ ነው ከማለት ይልቅ የኑብያው ሕዝብ ፊደ የገደ የዋነኞቹና የስለልጡኖቹ ወገኖች የግብፅ ፊደል ፈዩርግሊፍ የሚባለው ነበር በሃይማኖትም ረገድ የብፃውያንን አመለካከት እነአሞንን መልኩ ነበር ተራው ባለገር ደግሞ ክግብፅ ባላገር ከወዲህም ከዛሬቱ አትዮጵያ ላበ ጋር የተያያዘ ልዩ ልዩ ከፍጡራን የመነጨ የፍጡራን የመናፍስት አምልኮ ነበረው ስለዚህ በኋለኛው ዘመን አክሱም ሲንን ሲነሣ ሃይማኖትንና ፊደልን ከደቡብ ዓረብ ይዞ የመጣውን ሰዛራው ፊደላችን አባት የሆነውን የሳባውያንን ፊደል በግዛቱ ስሰአስፋፉ በኋላም ይኸው ፊደልና ቋንቋ ወደ ግዕዝ ተለውጦ ዛሬ ፉ ሁሉ በዚያው በመጠነ ስለከክሱም መንግሥት ሲናገር ነብያን እንደባዕድ በመመልክት በጉዳዩ ሳያገባው ቀርቶ ገዛነው አስገበርነው ብሎ ከማሰፍ በቀር ስለ ነብያ መንግሥት ሁኔታ በሰፊው የሚናገር ምንም ያህል የለም የኑትብያውም በናፓታና በመርዋ የተፈጸመው በሂዩሮግሊፍ የተጻፈው ታረኩ እንደቴብና አንደመምፊስ ታሪክ ተደብቆ ሲኖር ሻምፖልዮን የፊደሉን ምሥጢር ከፈታው ወዲህ ብዙ መርማሪዎች ጥንታዊውን የግብፅን ታሪክ እየመረመሩ ሲያወጡ የኑብያውም ታሪክ እየተመረመረ መውጣት ጀመረ የኖሩት ፈርዖኖች እንደገና ኢትዮጵያውያት ኑብያን ከግብፅ ጋር ደርበው ሲገዙ ደግሞ ከኑብያ ተነሥተው ግብፅን በሙሉ እስከ ሊቢያ አስከ ፓለስታይን መ ጽሑ ርደሐፅ ታሪክ ዘ ትዮጵ ቲ ተብሰው የተመደበቡኑ ት ዲናስ እ ያ ታት የነፒያ ታሪክ ከሐውልሏት የገዙት የግብፅ ነ ሥታት የነፒያንኪ የማ መክ ወልነነ ት ደስ ግድግዳ ላይ እየተተረጎመ ሦ የ ፊት በፍራው ስንደርስ እናገኘዋለን ወደ ፊተ ንታዊ ግዛት ነበር ከስቀድሞ ሲገቡ ቢኖሩኦ የሆነው ሆኖ የኢትዮጵያ ቀል እያልን ስለምንመካባቸው ስለ ነብያ ሕዝቦት በኋላ መልሰው ግብፅን ገዝ ደንበኛ ታሪክ የሚናገር በግዕዝም በአማርኛኦ በተለይ ስለናፓታና ስለመርዩ ስ መደብር ስለስባቆን ባባካ ስለ ንግሥኒ የተጻፈ ብዙ የለም ዘር ግንኙነት በትንሹ ሲኖር ከዚያ በፊት ያለጡ ሕንደኬና ስለ ትልቁ ሣት ታሪክ ለዚያን ዘመንም ለዛሬይቱም ኢትዮጵቱ ሰፊ የኑብያ መን መርዌ ዝቅ ብሎም ከቴብ ክካርነናት ከዙሪያጡኦ የተደፈነ ናፓታና » ሱ ከቤተ መንግሥቱ ፍራሽ ቢገኝም በግብፆቹ ጥንታቂ ፊደል የገሊ ኮና የሚተርከውም ስለ ነብያ ይከውም ማለት የናፓታንና መደል የተጻፈ ስ እንጂ አሁን ከያዝነው ፊደልና ታሪክ ጋራ ተወራራሽ ርን ው ካሉም አይናገርም በዘርና በአንዳንድ ልማድ ካልሆነ በቀር ፈው አጣነ ታሪክ ሃይማኖቱም ከአክሱም ስልጣኔ ጋር የማይገናኝ ነው ቢባልና የኑብያውን ችላ ብንልም ስለራሱ ስለአክሱፇ መንግሥት ታሪክ እንኳን በታሪከ ነገሥትም በክብረ ነገሥትም በብዕለ ገሥትም በነገሠታቴና በጳጳሳቱ ድርሳንና ገድል ውስጥ የተጻፈውም ቢሆን በደረቅ ታሪክ ረገድ የሚሰጠን ጥቅም ዝቅ ያለ ነው ይኸውም ዛሬ የሚገኘጡ ይኸን የመሳሰለጤ ጽሑፍ የጥንቱ በዮዲትና በግራኝ መሕመድ መነሣትና በሌላውም ምክንያት ጠፍቶ እንደገና መዘጋጀት የቻለው ከኛው መቶ ዓመተ ምሕረት ወዲህ ከአፄ ዓምደ ጽዮን ጊዜ ጀምሮ በመሆኑ ከዚህ ጊዜ ወዲህ ከሞላ ጎደል የመንግስትም የመንፈላዊም ታሪክ ይገኛል ግልባጩ ሳይሆን አንዳንድ መንፈሳዊ ጽሑፍ በይኩኖ አምላክ ጊዜ የተዘጋጀ አለ ከዚሁ ቿቴ ብሔረ ኦሪት የሚባለው ዛሬ በፓሪስ ቤተ መጻሕፍት የሚገኘው እንደ ብርቅ ይታያል ከአፄ ዓምደ ጽዮን ጊዜ በፊት ያለፈውን የላስታና ይልቁንም የቤተ ክህነት ሰዎች መነኮሳትና እጨጌዎች የ በወሬ የመጣውን ከራሳቸውም አየጨ የላስታ ንጉስ በዘመኑ የፈጸመጡ የአክሱምን ታሪክ መንግስቱን ጸሐፊዎች ሲያያዝ መሩ ሲያዘጋጁ ለአእያንዳንዱ የአክሱምና አጫጭር የጦርነትና የመንፈሳዌ ተግባር ከኑብፄ አስከ ጸስ ተዳደ የቦን እይነት ሌላውንም ይህን የመሳሰለጡነሁ አር መለ ና የጸፊነት ል ፓላቸውም ጽፈጡ ጠፍቱ ጽፈው ለማቅረብ የዘመኑ ሁን እንጂ የዚህ ሁሉ አይነት በደንብና ተም እንደሆነ አይታወቅም ላለ አላገኘንም በዚህ ምክንያት ፈሪ በዚሁ ባለን ታሪክ ነገስት እንደምንመለከ ክሰሎሞን እስከ ይኩኖ አምላክ የስም ዝርዝር ከአዳም ጀምሮ እስከ ዳዊት የንግስተ ሳባንና የሶሎሞንን ግኑኝነት የዳዊ ከዚያ ጣልቃ እያስገባ የአብርሃንና የአጽብሃን ትንሽ ታሪክ ከአቡነ ሰላማ ከተቱ ተይና ንግሥ ክሌብን ከአባ ጴንጠሌዎን የአፄ ገብረ መስቀልን ፈርጥ ቸዓፍ ጋር የአፄ እያያያዘ ይጽፋል ከዚያ የላሊበላንና የነአኩቶ ለአብን የይኩኖ እሃ ጳርጋዊ ጋር ተክለ ክይማኖትን ይተርካል አተራረኩም በደረቅ ታሪክ አ የአቡነ ሆኖ አሁን ጥንታዊውን የኑብያን መንግስት ቀጥሉ የአክሱምን ታሪክ ለመፃፍ ስንነሳ ከኛ ወገን ጽሁፍ ሲያጥርብን በግድ የጥንት የግሪክና የሮማ ብፅ ጸሕፊዎችና መርማሪዎች እያዩም በወሬም እየፃፉ ለዛሬ ጸሐፊ ትተው ጠን ፈረንሳዊና ወደ ኢጣሊያ ተተርጉሞ ሊነበብ ከቻለው ወደ መፈላለግ መሔድ ግዴታ ነው ስለዚህ በዚህ መጽሐፍ ውስጥ ወደ ፊት የምናነበው በመጀመሪያው ክፍል የኑብያ ታሪክ ከግብፅ ተያይዞ የአክሱሙ ከደቡብ አረብ ተዛምዶ ለአሁኑ መንግስታችንም ለሥልጣኔውም ለፊደሉም ለቋንቋውም ለዘሩም ም ሳባና ሀበሳት የመጡበት ይኸው ደቡብ ዓረብ መሆኑን በሰፊው ለልማዱ አናያለን ለዛሬው ስልጣኔያችንና ፊደላችን ቋንቋና ልማዳችን አባት ያልሆነውን የነብያን ታሪክም በሰፊው ስንመለከት ከአክሱም ጋር የልዩነቱን አንባቢ ራሱ እንዲገነዘበውና የራሱን ፍርድ ወይም የግንኙነቱን መጠን እንዲሰጥ ጭምር ነውና እነሆ ካም ስለ ነገደ ዮቅጣን ብናምነው ስለሚገኙ የነገሥታት ዝርዝር ስለኑብያውና ስለስከክሱ ግንኙነት በየምዕራፉ እንመልከት አሁን ስለኢትዮጵያና ስለግብፅ ቅድሚያ ስለነገ ም ብንጠራጠረውም እስካሁን በየመጽሐፉ ም መንግሥት ልዩነትና መዌ ሂፖ ካምና የነገደ የ ገኘቦ ታ ተ ለመደ ጽሑፍ የማ የነገ ሯ የሚገኘጡ በራችን ሆራረት ኩፍ ውስ ዮቅጣን። የግብፅን ንጉሥ ገድሎ አገሩን ገዛ የሚል በግብፆች ዜና መዋዕል አይገኝም ከሺ አስከ ፅሺሄያጀቋ ድረስ በኛው ሥርዎ መንግሥት ተመሥርተው ግብዕን ያስተዳድሩ የነበሩት የቴብ ዘር የሆኑት ነገሥታት አሜኔምሐት ስኛ ሳጉስትሪ ኛ ሰሶሰትሪስ አሜኔምሐት ኛውና የኛው ሳኑስትሪ ኛው በሚገዘብት በሁለት ሺና በቢሄጅ ዓመት መካከል ራማ የሚባል የህንድ ንጉስ ገዛቸው የሜል የለም ከፅቢኦሇ እስከ ስሺጅ ባለው የመቶ ዓመት ጊቤ ውስጥ ከዚህ ቀደም የጠቀስናቸው የሂክሶስ ዘሮች ወደፊት እንደምናገኘው ግበጽን ገዝተዋል ይሁን እንጂ ከነርሱ ውስጥ ራማ የሚሉ የሕንድ ንጉሥ የለም በአንድ ወገን ደግሞ የውጭ አገር አንዳንድ ጸሐፊ ራማን ተዋግተው የገደሉ ሒክሶስ የሚባሉ ከምስራቅ የመጡ ሐይለኛ ሕገዞች ነበሩ አንጂ በኢትዮጵያ የነበሩ ነገደ ዮቅጣን ወይም ነገደ ሳባ ወደፊት አስኪጣራ ድረስ እንዳለ እንተወው ነገደ ዮቅጣን አይደሉም የሚሉ ግማሾቹም ዮቅጣን ናቸው የሚሉ አሉ የሆነው ሆኖ ተባለ ቢለያይም ሁለቱም የመጡበት ስፍራ ሴማዊ ስለሆነ ነገሩ ተያይዞ ይገኛል የዘራቸው ግንድ ያው ዮቅጣን ሆኖ ሮቸ አይደሉም የሚሉ አሉና ስለራማ ግማሾቹም ሒክሶስ የተባሉት ሒክሶስ የተባሉት አነዚያው ስማቸው ሒክሶስ ነገደ ዮቅጣን እየ ያው ምስራቅጣ ዘራቸውም ሁሰቱም ምናልባት ነገደ ዮቅጣንም ሒክሳስም ርጋሐፅ ታሪክ ዘኪትዮጵ ሜ ታችኛው ዓረብ በኩ ይ በሰሜን በሶሪያ በኩል ወደ ግብዕ በታ ኩል ሒክሶስ በላ ዛ ኢትዮጵያ ገብተው ይሆናል ት ግብፅን ገዝተጡ ክሶስ የሚባሉት ዘሮች መቶ መቅረታቸቤ እን ወቤ እነዚሁም ሒ ኢትዮጵያ ተመሥርተው መቅረ ር ንዲ መስለኪ ነገደ የዮቅጣን ፃን የለምና ሁለቱ የተለያዩ የነገደ ቶር ዴት መሀ ቸቡን ወጡ የሚል ታጋ ይመስላለ ነገር ግን ዘሩ አ ደ ሀ ቅር ንጫፋ ለየብኔ ይኸም ደስርዳ የብቻ በሁለት አገር ገብቶ በግዛት ከኖረ በንላ አንደኳ የሆነ ሁለት ነገደ አትቁ ተመሥርቶ መቅረት የተለመደ ነ ስላዚህ ህን የይይጀ ከወደ አሶር መጥተው ሃብፅን መፋ ዓመት ገዙ አክ ግብፅ ሕዝብ ላይ የጭቹና ሥራ ስለአሳዩ ካዝቤሩ ክሶስ ብዙ ጊዜ በግብዕ ሕ ሒ ጦ ሀ ነጡበትን ሆዳዲስ ሠፀ ነገድ ይፈልጉ ጊ ማምንቱ ጠልተዋቸው የሚያስጠበ በር ሻለ ንያት ። መሠረቱና የነገደ ዮቅጣን ሕዝብ ከነገደ ካም ዘር ጋር ው ይኖሩ ጆመር ማለት ነው ነገር ግን በኢትዮጵያ የቆየው የካም እዝ ደቡብ ዓረብ የመጣው የዮቅጣን ሕዝብ በልማድ በወግና በሥርዓት በኦምፅኮ እና በቋንቋ መለያየታቸው የታወቀ ስለሆነ ከመርዌ እስከ ኤርትራ በሕር ባለው ቦሶራው በኢትዮጵያ ምድር እየተለያዩም እየተገናኙም ኃይለኛ ሆኖ ለነገሠው እየበሩ ያም ሲጠፋ እየተለያዩ በየነገዳቸው እንደልማዳቸው መኖራቸው የታወቀ ነው ከመካከላቸው ነገደ ዮቅጣን ሥልጡኖችና ሑፍ ላቸው ናቸው ቢባልም ይህ እስከ አሁን የተገኘው ጽሑፍ ከዚህ ቀደም ዳልነው ዘመ በግምት ከ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ነውና ፊደል የሌለውና ያልሰለጠነ የሴምና የዮቅጣን ዘር እንዳል ና ከኩሽ ጋር ተደባልቆ ከዚህ ቀደም እንደተባለው በዛሬይቱ መጥቶ ከካሙ ኢትዮጵያና በጥንታዊቱ ኢትዮጵያ በነብያ ሱዳን ጭምር ሲኖሩ የነገዳቸውን ዝርዝር ስም የሚቀመጡበትን ስፍራ የሚመገቡበትን እንሰሳ ይነስ ይብዛ እንደ አጋርታቬድ አውነትም ስሕተትም የተደባለቀ ባይጠፋበት እንሆ ባለፈው ተመልክተናል ከዚህ በተረፈ ደግሞ እነ ዲዮዶር ከጻፉት ከጥንታዊያን የኢትዮጵያውያን ልማድ የለቀምን እንድሆነ ከዚህ የሚከተለው ምዕራፍ የሚያስረዳንን አናገኛለን ርንድሐፈ ታሪክ ዘኪትዮጵ ምዕራፍ በሰላም ጊዜ ንግድ በጦርነት ጊዜ ሲዋጉን ንቅፈፌ አንዳንድ ያገር ልማድፃይማኖት ጋብቻ ቃ ቃ ይኸው የካምና የሴም ዘር የሰለጠነው የሳባና ሀበ ኅን ዘር ከደቡ ብ ረ ከክርስቶስ ልደት በፊት በ መቶ ዓመት ግድዕ መጥቶ ሥልጣኔውን እስኪተክል ድረስ ኩ ተከለም በኋላ ከነብ ግይ ነከ ኤርትራ ያሉት ሕዝቦች ያላቸውን የንግድ የልማድ የሃይማት የቦ ሁኔታ ከዚህ እንደሚከተለው ነጡ ንግድና ሸቀጥ ። የ ኮሊም ከገጽ ቋ አንደሚለው ደደደ ገበሯ ማማስ ከፅሺሮ እስከ ጸሺፕ ዓመት ድረስ መቶ ዓመ በማለት ጦ ቫ ዘሮች በኢትዮጵያ ነገደ ዮቅጣን የተባሉት ና ለማቅረብ ደክሟል ል መጥተዋል አገር በኩ በዚህ ዓይነት ሂክሶስ የሚባሉት ወደ ኢትዮጵያ በሳ አባት የምፍዴርጋቸዉ የምንላቸው ለኢትዮጵያም ከነገደ ካም በኋላ አተ በፊት ጸሺይ ሺከ ነገደ ዮቅጣን እንደሆነ ግብፅ ኢትዮጵያን ከመኘ በእነዚሁ በዚክሶስ ነገፈ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት አስቀድሞ እን ም እንኳን ሞኙ ኃይል ዮቅጣን ጊዜ ግብጽን ገዝታለች ማለት ነው ለመግዛት የሚችልበት ጊኒ ሲያገኝ ብልሁን ደካማው እንዳጋጣሚ ኃይለኛው ይ ከግብፅ ይበልጥ ኃይልላ ን ጊዜ ኢትዮጵያ ከገዛ ያን ተቆጥ ስልጣኔ ነበራት ያሰኛል ሂክሶስ የተባለ እ ንቀርብም ሂክሶስ ግብእ ግብጽን ገዙ የተባለውን ወደ የ ት በፊት ባለው ጊዜ ሁሴ ከመውረራቸው አ ከክ ወቀ ስለሆነ በኛውና ይልቁዝቱ ግብጾች መሰልጠናቸው መግነናቸው ስለዚህ ጉዳይ የሚፃፈው ሁለ በዚህ በያዝነው በሐያኛው መቶ ዓመት ን ሀይለኛ ሁና መኖሯን ወደ ፈነ አብዛኛው ከኢትዮጵያ በፊት ግብጽ ስልጠ ታሪኩን እንደምናገኘው ከሂክሶስ ተገዥነት ከወጣች በኋላ ኢትዮጵያ በመጀመሪያ መግዛቷ በኋላ ደግሞ የናፓታዎቹ ኢትዮጵያውያን መልሰ ግብጽን መግዛታቸውን ነው ይህንንም ወደፊት በሚገኘው ታሪክ ውስየ በዝርዝር እናነባለን ወደ ኢትዮጵያ የገቡት ነገደ ዮቅጣንም ምንም እንኳን ከፃክሶስ ጋር የዘር የስልጣኔ አንድነት ባያጡ እነዚያ ላዩን በከንአንና በፍልጢየም አድርገጡ በበ ግብጽ ሲገቡ እነዚህ ታቹን ባሕር ኤረትራን ተሻግረው ወደ ኢትዮጵያ ገብፀ የካሙን ዘር አሸንፈው ባለቤት ሆነዋል ግማሾቹ በዛሬይቱ ኢትዮጵያ ሰግነ ሲመሰርቱ የቀሩት ወደ ኑብያ እያለፉ ከኩሽና ከካመ ክር ተደበላልቀቦ ቀድሞይቱ ኢትዮጵያ የምትባለውን የናፓታውያን የመርዌውን መንግስታ። አላየነፎፐፕፒ ዓመት ላይ ያደረጉትን ቦክህ ሺጸ ማሪየት ረት ጸሐፊው ሺፀ ዓመት ክክርስቶስ ልደት በፊት ሲያደርጉትና በዚሁ መሠ ሁሉ የግብጽን ታሪክ ሲጽፍ ኖረ በመጨረሻ ጊዜ ሚስተር ብሪስትድ ርለፐፎ የሚባሉት አሜሪካዊ የጥንቱን የግብፅ ጽሑፍ ሄሂዬሮግሊፍ ሐውልቱን መቃብሩን በታላቅ ትእግሥትና በረቀቀ ጥበብ መርምምው የግብፅን መንግሥት ከመሠራረትና የሜኔስን የመጀመሪያ ንጉሥነት በሺፀ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት አድርገውታል እንደዚሁም ስቴይንዶርፍ ዘሀኮ የሚባል የደርመን ሊቅ በሺ ሦስት ሺ ሁለት መቶ ከክርስቶስ ልደት በፊት አድርገዋል የበዛዛንም ዘመን ወደ ማሳጠር የደረሱት በቀድሞው አንድ ዓመት በተባለው ጊዜ ውስጥ የተመደቡት ቀኖችና ወራቶች እንደዛሬው ወሩ በ ቀን ዓመቱ በርቿፀ ቀን ከሩብ ሳይሆን ከዚያ ባነሰ ጊዜ ነው በማለት ነው። የአማልክቱ ክህናት ዓባይ ከኦሲሪስ በጎ አድራጊው አምላክ ክንድ እየፈሰሰ ለፍጥረት ሁሉ ሕይወትን የሚሰጥ ራሱ ከፀሐይ የሚወዳደር አምላክ ነው ብለው ለዚሁ ለበጎነው ተግባርና ለከምላክነቱ የሚገባ መዝሙር ደርሰውለት መዝሙሩን ማስፔሮ የሚባለው ወደ ፈረንሳይኛ ተርጉሞታል የሆነ ሆኖ የአማልክት አገር ከሚባለው ከኢትዮጵያ ከሚመነጨወው ዓባይ ሕይወታቸውን ደጅ የሚጠኑ የጥንት ከተሞች መርዌ ናፓታ ቴብ ሔሌዎፖሊስ መምፊስ በሚያልፍበት መንገድ ላይ ተኮልኩለው ይታያሉ ከእነዚህ መርዌና ናፓታ የኢትዮጵያ የኑብያ ሔሌዎፖሊስ መምፊስ የግብፅ ከተሞች ናቸው ባለ መቶው በር ከተማ ብሎ ፄሮዱቱስ የሠየመው የቴብ ጠባይድ ከተማ ግን በሁለቱ አገሮች መካከል ሆኖ የደከመ ግብፃዊ ፈርዖን ሲለቀው የበረታ ኢትዮጵያዊ ንጉሥ ሲይዘው እንደ ካምቤዝ ሶርያዊ ንጉሥ የጨከነ ወራሪ ሲያፈርሰው የሀገር ተወላጅ የሆነ ንጉሥ መልሶ ሲጠግነው ኖሯል የጠላትን አፍራሽነት የሀገር ተወላጅን ጠጋኝነት እንደ ቴብ ደህና አድርጎ የታዘበ ከተማ አይገኝም ይሁን እንጂ ከሁለት አገር ወሰን ላይ የተገኘ ከተማ ሁል ጊዜ የጦር ከውድማ የጎበዝ ጎራ መሆኑ በቴብ ስልተጀመረምና አሁን ወደ ዋናው ጉዳይ እንመለስ የኢትዮጵያ ዝርዝሩ ነገድ ግማሹ በዋሻ ግማሹ በበረሀ የቀረው በጎጆ ሲኖር የሠለጠኑት ወገኖች ዛሬ ጀበል ባርጋ በሚባሰው አጠገብ ያን ጊዜ ናፓታ የሚባለውን ከተማ ከትመው ከናፓታም በፊት ሌሎች ስመ ጥር ባልሆኑ መንደሮች በያሉበት ይኖሩ ነበር በዚያን ጊዜ ከ ሺ እስከ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ድረስ የአክሱም ድምዕ ገና አልተሰማም ምናልባት መኖሩ እንኳን ባይካድ አንደኋቷለኛው ዘመን ዕውቅ አልሆነም ገከገየሀያሀ ብኽፕ ሎጵጅጮጹሾኾኙሽኘፐ ነው በግብፆች ዘንድዬ የቪያን ዘመን ኢትዮጵያውያን ከዚህ በፊት እንዳምሳ ጵያውያን እየተባሌ ኩሽ በነቢያቱና በዓረቦች ዘንድ ሳባ በግሪኮች ዞ። ዉ ጉድለቱንና ምልዑነቱን የማያውቁ እያሉ የሰውን ፀባይ በባሕርዩ ያለውን ትገ ለ የሆነውን ፈያን እንደዛሬ ማበጠር ምንም ያህል ባልተለመደበት ቐ ሌሎች ደግሞ ራሳቸቤ ቅጽል ሁሉ ለኢትዮጵያውያን አሸክመው እንዳላ ጢንዚዛ ወይም ዝሆን የሚመስሉ በዋሻ የሚኖሩ እያሉ የጻፉትን ባለፈው ተመልክተናል ያን ጊዜ በሰፊው የኢትዮጵያውያን ግዛት ብለው ግሪኮቹ የሚጠሩትን ግብፆቹ የደቡብ ምድር የኩሽ አገር የሚሉትን ወሰኑን በትክክል መለየት ይቸግራል ቢሆንም ከሰሜን ግብፅ በአንደኛው የዓባይ ፈሳሽ ውድቀት ካታራክት ይዋሰንና ከምሥራቅ የኤርትራ ባሕር በአዱሊስ አስከታች እስከ ኤል ማንደብ ድረስ ነው ከደቡብና ከምፅራብ ወገን ግን በዚያን ዘመን በዚህ ክፍል የታወቀና የሚከላከል መንግሥት ስላልነበረ ከዙፋን እንደወጡት ነገሥታት ድካምና ኃይል በየጊዜው ሲሠፋም ሲጠብም የኖረ ይመስላልና የዚያን ጊዜ ሊትዮጵያ እንደዛሬው የፖለቲካ ወሰኑን በትክክል መለየት አይቻልም በግምት ከ ሺ ዓመት ጀምሮ በኢትዮጵያውያንና በግብፃውያን ወሰን መካከል ጠብ ፍቅር ዝርፊያ ግድያ ምርኮ ሲፈራረቅ ኖሯል ከክርስትና በፊት ከፅሺድያዙ ዓመት ወዲህ ግብፆች ዕፅድል አጋጠማቸውና ከቀድሞ ጀምሮ ያልበረደው ስልጣኔያቸው በዚህ ጊዜ ይበልጥ ተስፋፋ ከመካከላቸው አሕሞሲስ አንደኛ ተከታዩ ኦሜንሖቴብ አንደኛ ከእነርሱ ወዲህ የተነሱት እነቱትሞሲስ ያኛ ከጊዜ ወደ ገዜ ሐይል ማግኘትና መግነን ጀመሩ ግራና ቀኝ መካከለኛ ምስራቅና በሊቢያ ሲስፋፋ ወደ ደቡብ እየመጡ ኢትዮጵያንም ሰመውረር አቀበቀቡ ሦ ኹዛታ ቭ ከህእስክ አስኒ በአነዚህ ፈርኦኖች የዘመን አኳያ የነበሩት የኑ እናሜኔምሐት እነፃውፅ በዚህ ጊዜ የነበራቸ ያነስ ነው ስልጣኔ ቢኖራቸውም ያው ከግ ከእነዚህ ከግብፆች ፈርኦኖች ለመወዳደር አቅማቸው አልፈቀደላቸውም ው ሀይልና ስልጣኒ ከግብፆቹ ብፅ የመነጨ ስልጣኒ በመሆኑ ና ለመመከት የዚያን ከመን ፎ ግብፃውያኑ ከእነዚህ ፈርዖኖች በፊት ሂክሶስ የሚባሉት ዮሴፍን ባለሟልና መጋቢ አድርገውት የነበሩት ከምስራቅ አገር መጥተጡ ይገዛቸው በነበረ ጊዜ ከጠላት ቀንበር አድኑን እያሉ አማልክቶቻቸውን ፕታህን ኦሲሪስን ይለምኑ ነበር ገዥዎቻቸው ወጥተው ነፃነታቸውን አግኝተው በአሁኑ ጊዜ ሐይል ሲሰማቸው ደግሞ የምንገዛው ሰፊ ግዛት ስጠን ድል አድራጊነትን አጎናፅፈን እያሉ በስለት ለእነዚያው አማልክት መስዋዕት ያቀርቡ ጀመር አማልክቶቻቸው የፊተኛው ፕታህና የኋለኛው አሞንም በነቢያቶቻቸውና በካህናቶቻቸው አንደበት የምስራቅን አገር እንድትመታ የነብያን አገር እንድትዋጋ ፈቀድሁልህ ክንዴ ካንተ ጋር ናት እያሉ ለፈርዖኖቹ ይነግሩ ጀመር ከባርነት ከወጡ በኋላ ሌላውን ባሪያ ለማድረግ መነሳት በግብፃውያን አልተጀመረም ባቢሎንም አሶረም ፋርስም ግሪክም ሮማም ዓረብም የዛሬም ፈረንጆች በሌላው ሲገዙ ኖረው ሌላውን መልሶ ለመግዛት በመመኘት በዚህ ረገድ ያላቸው የታሪክ መስመር የሁሉም አንድ ዓይነት ነው ካልደከመና ካልፈራ በቀር ሲቻለው የራሴ አገር ይበቃኛል ብሎ በራሱ አገር ተሰብስቦ የኖረ ሕዝብና መሪ በታሪክ ውስጥ አይገኝም በሰው መገዛት መሮኛልና እኔም የሰው አገር አልወርም የሚል ለመውረር አቅሙን ያልተማመነው ብቻ ነው ስለዚህ አህሞሲስ የሚባለው ፈርዖን በሺ ድሸፅሺ ጄዛ መካከል የአትዮጵያን ወሰን እያለፈ መውጋትና መዝረፍ ጀመረ ተከታዮቹም አሜንሖቴብ አንደኛ ቱትሞሲስ አንደኛ ከርሱ ይበልጥ እየገፉ ብዙ አገር ያኩ ከእነርሱ በኋላ የተነሣው ቱትሞሲስ ያኛ የሚባለው ሺጄጳሺሇ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት መካከል የነገሠው ፈርዖን ከነርሱ በበለጠ በያያለበት ጦር እየላከ የኢትዮጵያን ኑብያን አገር አስያበ በምሥራቅ በኩል ብዙ አገሮች አስገብሮ ግብፅን ከማግነን አደረሰ ከያለበት በዘረፋም በግብርም የሚገባው ዕቃ ብር ወርቅ የግብፅን መንግሥት አከበረው ወርቅ ባንተ ዘንድ እንዳሽዋ ነውና እባክህን ላክልን እያሉ የባቢሉን ጀመር ብፆችን ራደል ሻምፖሊዮን የሚባለው ፈረንሳያዊ ተወላጅ የጥንቱን ቦታ በአገራ ም ያፈታቱን ምሥጢር እስኪገልጸው ድረስ እነዚህ የግብፅ ነበር በባ ውስጥና ከአገራቸው ውጭ የሰሩት ብዙ ታሪክ ተደብፃ ኋላ ብዞ የደርመ ግን ባለፈው እንደተመለከትነው የፊደሉን ፍች ከታወቶ በ አየሆነ ወዶ የእንግሊዝን የፈረንላዊና የአሜሪካ ሊቃውንት እየመጡ ጥንታውያኑ ከተማ ወደ መምፊስ ቴብ ሉክሶር ግድግዳ ሳይ በየሐውልቱ በየቤተ መቅደሱ በየቤተ መንግሥቱ የእ ስጡና በውጩም የፈርዖኖቹ አጽም ሚሸፈንበት የንጨትና የድንጋይ በትን ሲገለብጥ የቀረው እንደ ስዕል ተጽፎ ከሚገኘው ላይ ግማሹ ሊቃውን ፈርዖኖቹ የጦርናት ሊቃውንት ወደ ቋንቋው የተረጎመው በኋላ ብዙ ስርዓቱ መገኘት ቻለ የመንግስትና የነገስታት የአማልክትና የካህናት ታሪክ ከነስ ነብያዖን ያስገበሩበት ከዚሁ ውስጥ ፈርዖኖቹ እነ ቱትሞሲስ እነ ራምሲስ ሽ ተ በነብያቱ ታሪክ አብሮ ተገኘ በዚሁ ታሪክ በእስራኤል ጊዜ የእስራኤ ነገሥታቱ ለእነ አማካይነት ለመሳፍንቱ ለእነ ሶምሶን ለእነ ጌዴይዎን ማ ሌቅን በእጅህ ሳዖል ለእነ ዳዊት ፍልስጤምና አሞንን ሞስብንና አ ከዚህ በፊት አሳልፌ ሰጥቻቸዋለሁ ውጋቸወ ፍጃቸው አንደሚለው እንደዚሁ ከ። ዕት በቤተ መቅዳሱ ካገር ለመፄድ ሲያስብ ለአምላኩ ተገቢ የሆነውን ም ገር ለማሸነፍ መቻል ውስጥ ወይም ውጭ ሲያቀርብና የሚዘምትበትን ሊቃውንት ናቸውና ለመፖሉን ሲጠይት የጣዖቱ ነቢያትና ካህናት የተማኖ ሥ ከአሳባቸው ሳይ ያነበብነውን የመስለ አነጋገር በሕልም ኦይተው ርጸው ለንጉ ይነግሩታል ር መሣሪያና በሠራዊት የሆነ ሆኖ በዚህ ዘመን ፈርዖኑ ቱትሞሲስ ኛ በጦ በ ነው በወጣትነቱ ብዛት ኢትዮጵያን እየወጋ ብዙ አገር መያዙ የተረ ያሽ በግማሹ የጦር ወራት እንደነገሠ አሳቡ ሁሉ ግዛት በማስፋት ጉዳይ ስ የተረፈውን የትነብያን ገንባር ሰው እየላከ በቀረው ራሱ እየዘመተ ከአባቶቹ ልጊጌዜ የፈርዖኖቹን አገር አስገበረ ከቀድሞ ጀምሮ ለግብዕ አንገዛም ብለው ተሸንፈው ገበሩ ኃይል ይመልሱ የነበሩት የኑብያ ኢትዮጵያውያን በዚህ ጊዜ ወደ ተከዜ ሸሹ የቀሩት የዘወትር ውጊያና ዘረፋ ስለከጠቃቸው ወደ አትባራ አንኳን በየብስ ቀፕሉሎ ባለው ጊዜ የግብፅ ጦር ወደዚሁ አገር ባይቀመጥ አንቧ በባሕር በመርከብ መጥቶ የተረፉትን ተዋግቶ ብዙ ባላባቶች ማርኮ ተመልሷል የገበሩት አገሮች ከየአገራቸው ከሚገኘው የቀንድ ከብትም ከአራዊትም ከአትክልትና ከፍራፍሬ ይዘው ብርም ወርቅም ዕጣንም ከርቤም በመርከብ እየወሰዱ ለኃያሉ ፈርዖንና ለአምላኩ ለአሞን ይገብሩ ጀመር ያመጡትንም ግብርና ገጸ በረከት በፈርዖኑ ፊት አስቀምጠው ግዌሐዩ ንጉሥ ሆይ ለተቀደሰው ሰውነትህ ሰላምታ አናቀርባለን ከዚህ ቀደም ግብፅን አናውቅም ነበር አባቶቻችንም ወደዚህ አልመጡም የሕይወት መንፈስ ስጠን መሬት ሁሉ ከጫማህ በታች ናት አንደአሉት ከሐውልቱ ላይ ይነበባል በቴብ ከተማ በካርናቅ የአሞን ቤተ መቅደስ ውስጠኛ ኛ ራንሜን ኬር ወጉ አምላክ የሁለቱ አገር የደቡብና የሰሜን የኩሽና የግብፅ ንጉሥ ለዘለዓለም የሚኖረጡ በጦር ያስገበራቸው አገሮች ተብሎ የ አገሮች ስም በዝርዝር ተጽፎ ይገኛል ከነዚህም በመጀመሪያው መሠመር የሚገኘው የኛው የኩሽ ስገር ነው በተዘረዘሩት አውራጆች ውስጥ አዱሊት ግድግዳ ላይ ቱትሞሲስ ሙሎሙሞሎትንፓ ን ሽፒ ብአክ አስፈ ታካሩ ሐማሱ ታና የሚል ቃል ስ ት ሶት በስ ሳይሆን አይቀርም ተብሉ ተም አርህ ትግሬ አማሴን ት አምሳክ አየተባለ መጠራቱ ልማድ ነው ክዝርዝሩ ጎን ደግሞ ነ ራሱ ድንት አገር ሰዎች የገበሩበት ሥዕል ይታያል ካክ በቱትሞሴስ ኛ ዘመን መንግሥት ከዚህ በፊት የጠቀስናት ሐታሱ ሐት ሰሄፕሱሖትስሖ ሱዊት ከንዳንድ ጊዜ ራማከ ወይም ማካሬ የየኛ የቱትሞሲስ ጸኛ ልጅ የቱትሞሲስ የኛ አህትና ወዲያውም ሜስት በረች ሴት ኃይለኛና ጥበበኛ ስለሆነች በከመኗ በፊት ከቱትሞሲስ ኛ በ ነ ዜ ደግሞ ከቱትሞሲስ ዞኛ ጋር ሆና የንጉሥነት ሥልጣን እየተሻማች ኣጋደ ንግሥት ሆና ለራሷ ሐውልት በራሷ ስም ቤት እያሠራች እንደዚሁም የራሷን የጦር ሠራዊት እየላከች አገር ማስወጋቷ ምርኮ ማግኘታ ተጽፎአል ሐታሱ ጦር የላከችበት አገር ጉንት ይባላል እርሱም በቀይ ባሕር በኩል አድርጎ የባብ ኤል ማንዴብና የደበብ ዓረብ የመን ክፍል ነው ተብላ ል ይሀች የሴት ንግሥት በቴብ ከተማ ለከምላኳ ቤተ መቅደስ ካሠራች በኋላ በዚሁ ቤተ መቅደስ አገልግሎት የሚውል ዕጣን ከርቤ ሽቱ ሌላም የከበረ ነገር እንዲያመጡላት ጦር አዘጋጆች አዘጋጅታ ከጨረሰች በኋላ እንደደንቡ በሊቀካህኑ አማካይነት ዘመቻው የሚቀናት መሆኑን አምላኳን ብትጠይቀው የተሰጣት መልስ ኾንትን ሰጥቼሻለሁ እስከዛሬ እስከ አማልክት አገሮች ድረስ ያለውን መንገዱን ማንም የማያውቀውን ማንም እስከ ዛሬ ወደ ፅጣኑ አገር የደረሰ የለም የቀድሞ ሰዎች በወሬ ያወሩት ከመሰማቱ በቀር ከግብፃውያን ማንን አልሄደበትም የሚል ሆነ ስለዚህ ሐታሱ ወታደሮቿን ከክርስቶስ ልደት በፊት ሺድፅሺፀሸ ዓመት ላይ በ መርከብ አድርጋ ወደዚሁ አገር ልካ እንዳስመታች መርከበኞቹም ደርሰው ከኙንት መስፍን ፓሪሁ ከሚባለው ጋር ተዋግተው እነዳሸነፉትና እንደማረኩት ከዚያ የሚፈልጉትን የእንጨትና የአትክክት ዛፍ የዝሆን ጥርስ ዕጣን ከርቤ ሽቱ ባሪያ ድንክ ይዘው ወደ አገራቸው ወደ ቴብ አንደተመለሱ ዛሬ ደ ይር አል ባሕሪ በሚባለው ሥፍራ የማራኪዎቹና የተማራኪዎቹ ስዕል ኙንት አገር ሄዶ የመጣው መርከብ በላዩ ላይ ይዘው የመጡት ሽታው የሚጣፍጥ ልዩ ልዩ የአትክልትና የዛፍ የክፅዋፍና የዓሣዎች ስዕል የኙንት አገር መንደረና ቤት ከነመሰላሉ ይታያል ተ መጽሐፈ ተሪካ ዘሲትዮጵ ንጫው ሩዞም ፍን ኮ » በቀበቶው ካንደዚሁም ተማረርኮ የመጣው ፓሪሁ የሚባሶወ ያያ አርበቶ ሐሊም ዖለ ጢማም የራሱ ጠጉሩ አጠር ያለ እጅ ጦባ ፈቀ ወዶም ቼረቡ የወርቅ ሳይ ጩቤ እንዳንጠለጠለ ያንገቱን ዙሪያ ትልዶ ሀዙ የተዶ ይም የጠንካራ በሚመስል ጌጥ አንዳጌጠ በግራ ቅልጥም ለ የብረት ተዋ ይታያል አምባሮች እንዳደረገ በእጁ እንደበትረ መንግሥት አንዳቦኮ ርበተ ሐሊም አንጨት ዱላ እንደያዘ ሜስቱን አቲ የምትሳ አንገቷን ነ ሽክ የሚስቱ የክቲ ልብስ ከርሱ ረዘም ያለ ሆኖ እ። በ ሐፈ ዘነዘፀያ ተ ብ ኢኢ ሬኗሐልሪ ምዕራፍ ለቲያንኪ ኛ በፊት የነበሩት ነገሥታት ኛ በፊት ብዙ የኢትዮጵያ ነገስታት እንዳሉ ዝርዝሩ ያሳየናል ኛ በ ምኒልክንም እዚያው ውስጥ እንዲያውም የዝርዝሩ ንግስተ ሳባንም ከፊተኛው ተከታትሉ ሲመጣ ኗ የኢትዮጵያ ንግሥት አድርጓታል ይሁን እንዱ ንኘሥ ጉ ሳባና ቀዳማዊ ምኒልአ የነበሩበት ጊዜ ሺ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊተ በግብዕ አገር ቤ የታኒትና የቴባውያን ሥርወ መንግሥት ዳይናሲቲ የሚባሉት ስሜንፈዝ ፕሱሴኒስ ኛውና ኛው አሜን ሖቱብ ኛውና ፀኛው የሚገዝብት ዘመን ነው በዚህም ጊዜ በደቡብ ኢትዮጵያ ጨርሶ የግብዕ ገዥነት የተነቁ አይመስልም በፓለስቲን የዳዊት ልጅ ሰለሞን ከእነዚህ ላይ ከጠቀስናቸው የግብፅ ነገሥታት ያንዱን የፕሱሴኔስን ታኒፓሴብካኒት ሴት ልጅ አግብሩ ታላቁን የአግዚአብሔር ቤተ መቅደስ የሚሰራበት መንግስቱን በገናናነት የሚያስተዳድርበት ዘመን ነው ከፒያንኪ ንግሥተ ሳባንና ቀዳማዊ መጀመሪያ አድርዓቸዋል በዚህ በኛው በኛውና በኛው መቶ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት በሰሜን ኢትዮጵያ በኋላ የገነነውና የአሁነ ገናናነቱን በሀውሉትና በሑፉ የምናውቀው የአክሱም መንግሥት እስከ አሁን አለመነሳቱን የስባውያንና የአክሱምን ታሪክ የመረመሩት ሊቃውንት ሁሉ አረጋግጠዋል ከአትባራ ሎብ በነብያ ግን እነዚያው በኢትዮጵያነት የምንጠራቸው መጀመሪያ ጸንዳንድ ገዚም የበዓውያ አር ዘጠሉ አንዳንድ ጊዜም እነሱ እያጠቁ ነገስታት ከፍተኛጡ ዝርዝር ተከታት ራቸውን ይቀጥላሉ የኢትዮጵ ከሚታዩት ውስጥ ዋነኞቹ ጥ ታትሎ ከመጣውና በአሁኑ ዝርዝር ለው ያሉት ናቸው ከእነርሱም አብ ። ኦሪት እያመት እውነተኛውን እግዚአብሔርን ያምት ነበር እየተባለ ይነበባል ይኸንንም የናፓታንና የመረዊን የአክሱምን ታሪክ ከማጥናቱ ከአሥር ዓመት በፊት እኔ ራሴ አምን ዘበር ነገር ግን ምናልባት ዛሬ በስንድ ክፍል በሰሜን ወይም በቤገምድር ግዛት እንደሚገኙት ፈላሾች ያን ጊዜም የእነዚህ አባቶች ከአስራኤል አገር ብቻ ሳይሆን ነገሥታ ርጋደሐፅ ያሪክ ዘሊትዮጽያ በአግዚአብሔር እያመነ በአንዱ ክፍል አንዳንዴ ነ መጥተው ገድ ይሆናል እንጂ ሕዝቡ ከነንጉሥ በዚያን ዘመን ሆነ ተቀምጠው አምላክ የማያምኑ መሆናቸውን የሐውልቱ የ ራ በአው ፍ ያስረዳል የአንዳንዶቹ ስም አስተርካሜን አ ውኦ ሞ ኙ እን ፓፒሩስ አርክ አሚን ሲል የአሞን አሚን መነ አሚን የ የዚህ ጣዖት ፍቅረኛ መሆናቸውን ሰመግለኢ ደስ አገልጋይነታና የመጀመሪያ ካማዊ ንጉሥ የምናደርገጤጡ ሰፕታህ አን ግብጽ ዋነኛ አምላክ በፕታህ የሚያምን መሆኑ ስፌ በታሕታ አሁን ግን የዚህን ጉዳይ ወደ ጎን እንተውና ወደታሪኩ እንጩ ለስ ሺያንኪ ከግብጽ ዋና ከተማ ከመምፊስ ከተመለሰ ወዲህ ዓመት አዝ ግማሾቹ ግብጽን ከመውረሩ በፊት በናፓታ አንዳንድ ጊዜ ሳዕላይ ግብኣ በመደረብ ዓመት በድምሩ ዓመት ያህል ከለ እስከ ዓመኑ ድረስ ከክርስቶስ ልደት በፊት ገዝቶ ሞተ በመንግሥቱ ጥቂት ገዜ የእህቱ ባል አማቹ ካስህ በነብያና በግብጽ መንግሥት ቫባቃ ነገህ ፒያንኪን የመሰለ ንጉሥ ወ ግብጽ ከመዝመቱ በፊት ከግብፅም ተመልሶ አሥር ዓመት በገዛበት ዘመን የሥራው ዝርዝር ታሪኩ በጽሑፍ ስላልተገኘ በዚህ በፊት ለተጻፈጡ ታሪኩ ጻፈበትን ታሪክ በብዙ ድካም ተፈላልገው ንትን ሙሴ ማሪዬትን መተርጎምና በመብራራጉ የደከሙትን መሴ ን ሙሴ ብሩግሸን ሳናመሰግን ማለፍ አይገባንም ታ ከተከተለው በኋላ ጮሥ። ኢፌ ምዕራፍ በግብጽ የኢትዮጵያ ግዛት ፍጻሜየኢትዩኒ የግዛት ዘመን ባለፉት ምዕራፎች እንደ አነበብነው አ ያውያንን እ ሲያስገብሩ ከኖሩ በኋላ ኢትዮጵያውያን ዶ ሩ ባብ ግብጽን ዝ ግብጽንም የገዙት የእነዚህን ነገሥታት ዝርዝርና ዘዙበትን ጊዚ መ ጸሐፊ እንደመሰለው ሲጽፍ የአንዱ ከሌላው ሁል ጊዜ በተንሹ በአተሩፅ እምብዛም ሳይራራቅ በዘመን ቁጥር ይለያያል እንደ አውሮፓ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት በበጥሊሞስ ፊላደልፍ ዘመን የነበረው ልክፎዝዝርንእ የሚባለው በግሪክ ቋንቋ ባዘጋጾው የግብጽ የ ውስጥ የጠፋው ጠፍቶ በተገኘው የነገሥታት ዝርዝር ላይ ግነቱ ታ ሪ ክ መጽ ብፍ ኛ ሰበቆን ሻባካ ዓመት ኛ ሰቨኩስ ሻባታቃ ዓመት ኛ ታርቆስ ወይም ታራቆስ ታርሕቃ ዓመት በድምሩ ሶነኑ ነገሥታት ዓመት ብቻ መግዛታቸውን ይጽፋል የቀሩት ደግሞ እነሙሴ ማሪዬ ድሪዮቶንና ሻንድዮ የቀሩትም ከ ዓመት ሥርወ መንግሥት ት ሙሴ ሩዢ ለፕስዩ ሁሉ በግብጽ ጽሑፍ ሳይ የተገኘውን በመከ የገዛውን የመጀመሪዕውን ጎጉሥ ፒያንኪንም የ ዳይናስቲ መሥራች ላያደርጉ በቫቤሁ ጀምረው በና ሬይዝነር ካታዊ ፓሽ ተ ከኑብ አስከ አስዒ ፈነ። ሥታት እዚያው አደላድለው ባይገዙ ወረራ ከጀመሩት ከነዜራክ መሮ ተብ ስከ አሚን አስሮ ኛ ድረስ እንደርሳቸው ፃሳብ ዘመኑ ዓመት አድርገው የኢትዮጵያ ገዥነት በግብጽ ዓመት አድርሰውታል ተቀምጠው ረሻው ንጉሥ እ ዘ እስከ ፅ ያየበትን ዘመን ወደ አውነት የሜጠጋ መካከለኛ መንገድ የተፈለገ ን ጸሐፊዎች የነማኔቶን ወይም የሞሪዬን የመጨረሻ የኛው ዳይናስቲ መሥራች ፒያንኪ ኛው መሥራች የሚያደርጉት ከእርሱ በቷላ ያንኪና በሻባቃ መካከል ታፍናክታና ን ገዝተው ኛውን የሳይንስ ነገር ግን በፒያንኪና ቃና በቦክሪስ አንደሆነ ግን የቀድሞዎቹ ላፈረሰው እንደደንቡ ለሆን ይገባል ላይ አንዳልነው ሶገሠውን ሻባካን ነው ምክንያቱም በጊ ለጁ በኮሪስ ጣልቃ ገብተው ለጥቂት ጊዜ ግብጽ ሥርወ መንግሥት መሥርተዋል በማለት ነው በታናፍክታ መካከል ሊቀ ካህን ባለበት የተፈጸመውን መሐላ በሻባ መከከል በዚህ መሐሳ መፍረስ የተነሣ የደረሰውን ጦርነትና በቦክሪስ ላይ ተፈጸመውን ቅጣት የተመሰከትን እንደሆነ በመሐላ የተወሰነው እርቅ ሲሆን የኛው ዳይናስቲ መሥራች እደሚረጋ መመልክት አለበን ይህም ፒያንኪ ነው የእርሱም ግዛት ዘመን ከ እስከ ዓመት ድረስ ዓመት እንደሌሎቹ ሲሆን ከዚሁ ዓመት በኢትዮጵያ ብቻ ነግሦ ዩሆናልና የግዛታቸውን ዝርዝር ድምሩን እንመልከት ምርመራ ስ ረፎኤ ርጋድሐፅ ታሪክ ዘሲትዮጵ ኛ ፒያንኪ ዓመት ኛ ሻባካ ዓመት ኛ ሻባታቃ ዓመት ኛ ታርሐቃ ዓመት ኛ ታኑታሙን ዓመት የፒያንኪ የኑብያ ግዛቱ ዓመት ሳይቀጠር በግብጽ የቆየ የኢትዮጵያውያንን ግዛት በድምሩ ሰባ አምስተ ዓመት ግድም ማኗረን የተሻለ ይመስሳል እንግዲህ ግብጽን ከገዙት ከኢትዮጵያውያን የመጨረሻው ንጉሥ ታኑታጪ ከግብጽ ተመልሶ በናፓታ በጃ ዓመት ከሞተ በኋላ ከፒያንኪ ዞኛ ከሚን አሰሮ የሚባለው አደላድሎ የናፓታን መንንሥት ለመደመሪያውም ጊዜ የላዕላይ ግብፅን ከቀድሞ ከአባቶቹ ሲያያዝ ከያዘና ከዚያም አለፎ ታሕታይ ግብጽን ለመጨመር ሲል ተዋግቶ ሲሸነፍ እንዲያውም የላዕላይ ግብጽን ጭምር ለ ኢትዮጵያ ብቻ ተጠቅልሎ ተቀመጠ ቀጥሉ ያዘ እንደመጣቤ ከግብጣውጹ ቀ በአገሩ በኑብያ ከግብጽ አሱርባኒፓል ኢትዮጵያውያንን አባሮ መምፊስንም ኃይል ይዞ በዘረፋም በምርኮም እያስጨነቀ ከአስገበረ በኋላ ያሉ የከለዳውያንና የኤላም የዋራርቶ ሕዝቦች ሸፍተዋልና መልእክት ስለመጣበት በግሥጋሴ ወደ አገሩ ተመለሰ ቴብንም በጦር በሰፊው ግዛቱ ድረስ የሚለ ሰለዚህ ግብፃውያኑ ከአሶራውያነም ከነ ት ዮጵያውያ ነ በማግኘታቸው የሳይቡና ኒ ውያኑም የነፃነት ክፍት ጊዜ አነገጮሥ ውስ የስውራጃው ሐታ የጥ ወይም ከእርሱ ጋር አሶራውያን የደለደሉዋቸው ን ገሥታት ጠይም እንደፄሮዶቱስ አጻጻፍ ዶዴካርሽ የ ግዛት የሚላቸው ያ ረውት ይገዙ ጀ ር ደመር ቢሆንም ቁጠረው ፕሳሜቲ ነ ሥት አንደ ቲክ ስለሆነ በጊዜው ጎያደ ቀድሞጡ ከፍ ለማድረግ የተቻለውን ሁሉ አደረ ለሰጣቸው ወገን እየተገዙ የሚዋ። ለመመርኮ ወደነነዌ እንደወሰደው የእስራኤል ሰማርያ ነገሥታት አነስክዓብ እነዮአስ እነአሕዝያ በምን አኳኋን እንደተዋጉ በመጸሐፈ ነገሥት አዛማዊ ምእራፍ በመጽሐፉ ነገሥት ካልዕ ምዕራፍ ይገኛል ጠቼም ቀዳ መግፈፉ ይበዛል ለማለት ነው እንጂ ነገሥታት ከነወታደሮቻቸው በጦርነት ጌዜ በየትም አገርና ሥፍራ ያሉት አረማውያትም በኋላም የተነሠት ዘርስቲያኖች በምርኮና በሕዝብ ላይ የጭካኔ ሥራ መሥራታቸው የታወቀ ነው የምሥራቅ ንጉሥ ደግሞ ጠላቱን ሳይጨርስ ጠላቴንፀ ጨረስሁት ጣለት ልማዱ ነው የኢትዮጵያ ነገሥታት ከክርስትና ወዲህ እስከ ቅርቡ እስከ ዳግማዊ ምኒልክ ደረስ ያሉት ሁሉ ካንድ መንግሥት ወይም ያንድ ነገድ ሕዝብ አምዖባቸው ሲየጉ ካሸነፉ በኋላ የዚህነ ድል ለወዳጅ ዘመድ በቃልም ጠላቴን አንድ ሳላስቀር ፈጅሁት ማለትን ይወዱ ነበር ዘበስተዳደር የሚመሰገኑት ዳግማዊ ምኒልክ እንኳን በሺቿጅዙቿ ዓም ዘደረገው ከዓድዋ ጦርነት በኋላ የጦርነቱን የምሥራች አዲስ አበባ ለጣቀመጠው ለፈረንሳዊው ወዳጃቸው ለሙሴ ሞንዶን ሺዳዬ ሲጽፉለት ባለያንን አንድም ሳላስተርፍ በእግዚአብ ል ፈጀሁት ያሉት ትዝ ጋ ሔር ኃይ ይለናል እንደእውነቱ የሆነ እንደሆነ በዓልዋ ጦርነት የሞተው ሞ ክቢ አምስት ሞቶ በላይ ተማርከኮ አምስት ሺ የሚሆነው ዶ ሐ ያሚ ሳይቆስልም እየሸሸ ወደ አስመራ ገብቷል ነገር ግን ዞር የበበበዬጠ ን እንደሚባለው የአሶራውያን ዘር ሴማዊ ሲሆን ከነዚያ ኮን ጋሮ ካ ዮቅጣን ወደ ደቡብ ዓረብ መጥቶ ከዚያ የኤርትራን ቀላት ና አስተሚ ዛሬይቱ ኢትዮጵያ ገብቶ የዛሬይቱ ኢትዮጵያ ነዋሪ ሕዝብ ማንዴ ሳላ ከ ሲሆን ክርስትና ያለሰለሰው ንጉሥ ያልጨረሰውን ጠላቱን ል ስ ጨረስሁት ማለትን ካባቶቹ ከሴማውያን እንደ ወረሰ ይሰማናል ወደ ዋናው ጉዳይ እንመለስ አሶራውያን እንደኢትዮጵያውያን ከጦርነትና ከዕረፍት የሚተርፈውን ጊዜያቸውን በአደን ያሳልፉ ነበር ባደኑት አውሬ በጣም መፎከርና መመኣካነ ይወዱ እንደነበረ ያደኑትን አውሬና ያደኑን አኳኋን የሚያሳይ ሐውልት በዘመናቸው ያሠሩት በዛሬ ዘመን ከሐውልት ላይ ይገኛል ግበፅን ፈርኦ ሆኖ ከገዛው ከታኑታሙን ጋር ለጦርነት የተሰለፈው ታላቂቱን የላዕላዩ ግብፅን ከተማ ቴብን በዝብዞ ያፈራረሳት የከሣሐርዶን ልጅ አሱርባኒባል ባንደኛው የአደን ሐውልቱ ስር እኔ አሱርባኒፓል የሠራዊት ንጉሥ የአሴር አገር ንጉሥ ሁለት አንበሳ ገደልሁ የአስታርን የጦርነትን አምላክ ኃይስና ቀስት በነሱ ላይ ደገንሁባቸው የመጠጥና የስለት መሥዋዕትዖ አቀረብሁባቸው ብሉ ያስቀረጸው በነነዌ ከተማ ይታያል ኤ ማሌና ፒ ይስሐቅ የሚባሉት ሁለት ሊቃውንት ምሥራቅና ግሪክ በሚል አርነስት ለተምህርት ያዘጋጁትን መጽሐፍ ከገጽ ዛ አስከ ድሄ ተመልከት ሦሞ ፒ ክስ ገስከበ ምዕራፍ ሁለተኛው የባቡሎን መንግሥት አነሣስና ሲአክሳር የሜዶን ንጉሥ የባቢሎን ንጉሥ ናቡከደነጾርና የኤል ምርኮ የአሶር ንጉሥ አሱርባኒፓል ከአባቶቹ ከእነ አሣርሐዶንና ከአነ ሰናክሬም የበለጠ የአሶርን መንግሥት ከፍ ከፍ አድርጎ ነበር ጥንት የግብጽ ታላላቅ ዘሥታት እነ ቱትሞሲስ እነ ራሞሴስ ወደ ኑብያም ኢትዮጵያ ወደ መካከለኛው ምሥራቅ ወደነኬታ ወደነሂቲቲ ሶርያፓለስቲን እየዘመቱ ዘክተማው በዘረፉት ሀብት ከብረው እንደነበር አሁን ደግሞ በፋንታቸው አሶራውያን ግብጽን በጦር ኃይል በያዙ ጊዜ የታወቁትን ከተማዎች እነቴብን ይዘው ባፈራረሷት ጌዜ በዚያ ያለውን የፈርዖኖቹን የአማልክቱን የነአሞንን የደለበ ሀብት ዘርፈው በመውሰድ በአጠገባቸው ካሉት ከተሞች ከባቢሉን ከላዳውያን ከሱዝ ኤላም ከሜዶን ከልዳ የተገኘውን ሀብትና መሣሪያ ከኡር መንግሥቻቸውን አከበሩት የነነዌን ሁሉ ባንድነት ወደነነዌ እያጋዙ ቤተ ከተማ ታላቅ አድረገው አደመቋት አሁን ግን እነዚህ አየተቀጠቀጡ እየተዘረፉ ሲገዙ የነበሩት የባቢሎን የግብዕ የሌላምና የሜዶን አገሮች ኃይለኛው አሶርባኒፓል ሲሞትላቸው የአሶርን የአገዛዝ ቀንበር ጥለው የራሳቸውን ነፃነት ለማቋቋም መንቀሳቀስ ጀመሩ ከሐሙራቢ ሞት ወዲህ ደግሞ ከአሶር እንደ አንድ አውራጃ ሆኖ የነበረው ባቢሎን በአሁኑ ጊዜ ደግሞ የትንሣኤው ጊዜ ተቃረበ የመጀመሪያው ትንሣኤ በሐሙራቢና በአባቶቹ ጊዜ ስለተፈጸመ የባቢሉ። ክሕንደኬ ንግሥት ይኸውም ከ ዓመት ወዲህ በመርዌ ምንም ያህል ከሠራ ንጉሥ አልተነሣም አስተርክ አሜን አርክ ዕፀለኛና ታሪክዊ ሥራ እሜን አሩክሞን ሖርስ አቱው የሜባሉ ነገሥታት በዙፋኑ አልፈዋል እነዚሀም ምናልባት በዘመና ሩ ይኖርባቸው ይኖራል ዳሩ ፃን ከነዚህ ውስጥ ሽፍን ነወ ስለዚህ ሁሉን ትተን አሁን ከርክ አሚን በሞን ካህናት ሳይ የሥራውን ሥራ ጠራነው የነራምሴስ የነፒያ ታ እንደሚገኘ በመርዌም ትና በኋላ በመካከለ ታ የአሞን ቤተ አራታ ሬዳህ ቃነ ንኪ ን በተለይ ዝ ጊዜ ደጋግመን የ ኛው ዘመን የሮማ መጎደስ በቴብ ከዚያም በናፓ ሚባለው ከተማ ይገኛል ከክርስ ርጋድሐል ታሪክ ዘሊትዮጽ ጳጳሳት በአውሮፓ ነገሥታት እንደነበራቸው ያለ ሥልጣን እነዚህ ካህናት የበለጠ በሕዝቡና በነገሥታቱ ላይ ከፍ ያለ ሥልጣን በ ኮን ብዙም ጌዜ ካህናቱ ከራሳቸው ውስጥ ንጉሥ እየሆነ ማስፋ ደራ በነፒያንኪ ታሪክ ውስጥ ተገንዝበናል ከእነሱ መካከል ባልነገዝህ ጊዜ ዎን ከውጭ የመጣውን አገሌ ይንገሥ እገሌ ከዙፋኑ ይውረድ አያሉ በአምላካና በአሞን እያመካኙ ይሾሙ ይሽሩ ነበር አንድ ንጉሥ ለንጉሥነት የው እለት የሚያደርገውን ሥርዓተ ንግሥ ሙሴ ማሪዮትና ሙሴ ሮፒ በ ባርካ አግኝተው ከተረጎሙአቸው ሐውልቶች ውስጥ አጸኛጡ በል ያስረዳል የነበረው ንጉሥ ሲሞት በምትኩ ንጉሥ እንዲተካ የ የጦር ሹማምንቶችና የሀገር ሽማግሌዎች ተሰብስበው ወደ አሞን ቤ ይፄዳሉ በዚያም ጸሎታቸውን ሲያደርሱ ውለው ካህናቱ ምነው መጥታችኋል አያሌ እንዳገራችን ሰርገኛ ይጠይቋቸዋል እነሱም ሕይወት የሚሰጠን ስለታችንን የምናቀርብለትን በሰሜን አገር ቤተ መቅደስ የሚሠራ ንጉሥ አሞን ይሰጠን ዘንድ ለመለመን መጣን ብለው በትሕትና መልሰው ያመለክታሉ ከዚህ በጊላ ካህናቱና ነቢያቱ ለብቻቸው ሄደው የነዚህን ልመና ለከሞን እንደሚያመለከቴ ወደመቅደሱ ውስጥ ይገባሉ ከዚያም ተመልሰው እነዚህኑ ጠያቂዎቹን እየመሩ ወደ ቤተ መቅደሱ ውስጥ ያገቡዋቸዋል በአሞን ሐውልት ፊኑ ሲደርሱም ሁሉም ከዳር እስከ ዳር በግንባራቸው ይደፋሉ ከዚህ ጊዜ ሐውልቱ ራሱ በብልሃት አስቀድሞ እንደሚናገር ስለተሠራ በዋናው ካህን ስፍ አንዱን ካህናቱ የመረጡትን አያሳየ እንደዚህ ይላቸዋል ይኸ ጌታችሁም ንጉሣችሁም ሆኖ ሕይወት ይሰጣችኋቷል በሰሜንም በደቡብም ቤተ መቅደስ ይሠራል የፀሐይ ልጅ ዘላለም የምኖረው ነኝኘ ጠኑ ሚፈልጉኑ ተ መቅደ ስ በዚህ ጊዜ አድማጮች ሁሉ በምስጋና ይጮካኻካሉ ከዚህ በኋላ ነጋሚው ለብቻው በአሞንና ከእርሱ በፊት በነበሩት በኢትዮጵያውያነ ሐውልት ፊት ይቀርብና አሞንን አንግሠኝ ወይም አንድነግሥ ፍቀድልኝ ይለዋል አሞንም ንገሥ ፈቀድሁልህ ይለዋል በዚያን ጊዜ ንጉሥ ዘውዱንና በትረ መንግሥቱን ከካህናት ይቀበላል ከዚህ በኋላ ንጉሠ ለአሞን ልዩ ልዩ ስጦታ ያቀርባል። ሥልጣናቸው በመንፈ ልቡ ይገዛ ጀመር ከእርሱም ወዲህ የነገሥን ሙሉ ሥልጣን ይዞ እ በጦር አለቆቹ ልመና በካህናቱ ምርጫ መሆነ አ ሆነ ደዎ ማለት ንጉሥ ሲሞት ወይም ሲያረጅ የተናከዘለኑ ቀርቶ በውርስ ዱ ዙፋን እየወጣ ይገዛ ጀመር ማለት ነው አ ስሚን አ ው በኋላ በግዛት አሥር ዓመት ያህል እንደቆየ ሞተ ሲ ይህን ሁሉ መች ዩስ ውስጥ በአውግስጦስ ቄሣር ጎን ተጽዬ አንደዚህ በደዋህ የ አርዘ አሚን የታዛዥ ሕዝብ ንጉሥ ዘወትር የሚኖረጡ የፀሐይ ሴል ይገነል ተብ በሌላ ሐውልት ደግሞ ሳቲ የወለደጡ የኑም ልካ የኢሴስ ኦሲሪስ ልጅ አነቢህ ሁሉ እንደ አሞን እን ደሐት የግዛኔ የናታታ የመርና ነገሥታት የሚያምኑባቸው ልዩ ልዩ አማ መናን ባለፈው ያነበብነው ትዝ ይለናል ዘመናቸው ሳይገጥም የ ኳክ ላይ ስሙ ከአውግስጦስ ቄሣር መ የተደባለቀበት ከይገባኝም ምናልባት አርክ አሚን ከሞተ በኋላ ሮማውያን በኑብያ ሲገቡ የጌታቸውን የአውግስጦስን ስም በአርክ አሜን ጎን አስጨምረው አስቀርጸጳውት ይሆናል ሞስ ሶጠርና ከበጥሊሞስ ፊላደልፍ የእነርሱው ዘር እየተከታተለ እስከ ጹኛ በጥሊሞስ የ ከክርስትና በፊት ከዞጠ ዓመት ጀምሮ አስከ ወ ዓመት እስከ ከውግስጦስ ቄሣር እንደደረሱ እንደዚሁም የኑብያውም ግዛት ከመርዌ ሥርወ መንግሥት ወዲህ የብለሜይ የአለዋ የናባ የናባት የስናር መሳፍንት እየተቀባበሉ ለትንሽ ዘመን መንግሥቱን ያኬ ልቱዝኡ ወመህ ሖር ልክት በግብዕ መንግሥት ከበጥሊ ወዲህ በግብፅ ክሌዎፓትር ወንድም ዩልዩስ ቄሣር ወደፊ ከለቆቹ ይበልጥ መጥቶ የግብፅን አለቶቹ እነ ት በሰፊው አንደምንጽፈጡ የ አስፍቶ ባላንጣውን ፖም ግዛት ከአረጋገጠ ጠዳ ሮማን ግዛት ከሌሎቹ የጦር ቴን አያባረረ እስከ ግብፅ ድረስ ህ ኑብያንም ለመያዝ ሲያስብ የጦር የልር አነ ርስቱስ በጣንኦ ተገዝታ የማታውት የጎበዝ አዢ ትልቁ የፋርስ ንጉራ ካምቢዝ ተሸንፎ የጉ ይባላል የሆነ ሆና መለሰበት ናት ብለው አስጠነቀቁት እርሱ ከእስክንድርቀሩ ወደ ሮማ ተመልሶ ከሞተ ወዲሀ ና ክሌዎፓትርን ሲወጋ ዐወደ ግብፅ በመጣበት ዘመን አውግስጦስ አንቷንን ከ ንግሥት ሕንደኬ ቸኛዋ ነበረች ኦባዩ አስከ አስ የን የሮማ የጦር አላቃ ጦሩን በእርስዋ ዘመኀ ሳየ ውያነ ጋር እየተዋጋ ነ ን ይዞ መጥ ካያስ ቴትሮንዩያ በኝ ዕዞች ትም ብዙ ጊዜ ንፎ ናታ እ ቦ በናታ ሽ ታደ ብኾ ውት ሆኑን ስትረዳው ጦርነት እየላከች አ ቡን ዘረፈ ሮማዊው የጦር አለቃም በት መቀጠልዋን ሳትተጊ በኋላ በጦር ቸበት መሪያ የፍራ በ ላ በመጨረሻ የእርስዋንም መበርታት በኃይሉ ተው ላብ ያ እ ቦሪ ቆመ። አነ አጋርታሽድ የሕእቡን ሚለብሰው በሚኖርበት ሥፍራ በሚመስለፎ ነገድና ልማድ ነ ሽ መ ትሩአፋዊ ከክሪሎፋዥትርግሉዲትላጎሌል የእንስሳ ተከ ቢያን አያሉ ቁጥሩን እስክ ሣኔሄ ያደረሱት የሚበዛሥ ውሩ የሕዝቡ የነገድና የቋንቋው ስም በዛሬጡ ከመን ቤህ ቀው ሳባ ኖባ በጅያ ቅማንት ቁናማ ጋላ አያለ የካሙና ቀሊ እንደሚታወ ሦሲህም በመጀመሪያ ጊዜ ስማቸውንና ቋንቋቸውን ይዘው ከዚ ክር አ የመጣ የሚደረበው ሁሉ የራሱን ስምና ቋንቋ ይዞ በመናሩ ወዲህ ባቸ ፁን ጊዜ በፊተኞቹና በነባሮቹ ተውጦ ይገኛል በነዋሬው በኣ «ንታ ቀቅቄካ ዮቅጣን የተባሉትን አግዓዝያን በየዘመኑ ገብተው በገዥነትሠ በነዋሪነትም በኢትዮጵያ ከተመሠረቱ ወዲህ በየጊዜው በአነርሱ ላይ የተጨመረው ሕዝብ ከየታርኩ ሲለቅም አሥራኤል የከንዓን የፋርስ የ ሕንድ ዘር በየጊዜው በየምክንያቱ አየገባ አንደ ተጨመረ ይታወቃል ፋርሶችና በእነርሱ አካባቢ የሚኖር ሕዝብ በነ ካምቢዝና በነ ዳርዮስ ዘመ መንገሥት የፋርስ መንግሥት የኢትዮጵያን ጠረፍ በሚገዛበት ጊዜ ፋርሶች በኢትዮጵያ ሲገቡ ኢትዮጵያውያንም ደግሞ ወደ እነሱ አገር በወታደርነት ሄደው ይኖሩ ነበር ፋርሶች በዳርዮስ ኛ ዘመን ከግሪኮች በተዋጉ ገዚ ኢትዮጵያውያን የአንበሳና የነብር ለምድ ለብሰው በፋርሱ ቡም እየ ለብቻቸው የጦር ግንባር ይዘው ከግሪኮቹ ተዋግተዋል የተጻፈውን እናስታውስ ተመሩ ተብሎ ባለፈው የከነዓን ሕዝብ ኢያሱ ወልደ ነዌ አገራቸውን ለእሥራኤል ነገድ ለማከፋፈል ሲል በጦርነት ባጠፋቸው ጊዜ ወደ ኢትዮጵያ ተሰደዋል ይባላል የእሥራኤል ነገድ ደግሞ በፊት የአሶር ንጉሥ ሰማርያን በከበበ ጊዜ ናቡከደነፆር ኢየሩሳሌምን ባፈረሰበት ከዚያ ቀጥሉ ሮማዊው ጢጦስ በጦርነት ባስጨነቀበት ዘመን ሁሉ ጠደ ኢትዮጵያ ገብተዋል ይባላል በተረፈ በሰላም ዘመንም በንግድና በሌላም ምክንያት ክርስቲያንም አስላምም አረመኔም በመጠኑ በየጊዜው ዉጠደ ኢትዮጵያ መግባቱና መራባቱ አልቀረም ስለዚህ በሌሎቹ አገር ነገድና የቋንቋ ዓይነት ቢበረክት ች እንደሚደርሰው በኢትዮጵያ የ አንድ ጊዜ በኢትዮጵያዊነት ስም ታስሯልና ከሁን ወደ ዋናው አሳባችን አንመለስ ሚዲ ሠብ ሱም መንግሥት መነሣት ቀደም ከጠ ገነነው የናፓታ መንሣኘሥት አንደምን ን ይተ ባለፈው ረዥም ቦቦ እንደተ ግብዕንም መልሶ እንደገዛ ከዚ ተነሣ አንደምን እን ዜ በ ቋሪኛው መቶ ዓመተ ምሕረት ድረስ ነካነቱን ይዞ አስክ ዓረብ ሀሠፉ ዘምፅራፉ አስረድቶናል አሁን ደግሞ መ። በጸሎቱም እሷው እንዳስነሣ ዚላ ከነገደ ክርዌ ወጥቶ ዙፋትን ለሌላ ለባዕድ እንዳታሳልሖ ድንግል ሆነሽ አትኖሪ እንጂ ባል ሳታገቢ ቃል ግቢልን እንገዛልሽ ብሰው ለመንዋት አሷም ዐታቸውን ተቀብላ ከመሬት ያስነሣችውን ዘን ራሷ በድንጋይ መትታ ለችውና በሕዝቡ ላይ ነገሥች ሥኒ ዕጋደሐፈ ታሪክ ዘሊትዮጵ ና ከዚያውም ከዘቱ ቅዱሳን ያንዱ የአባገሬ አንዳንድ ታክ ገሙ ንግሥተ ሳባ ቀጥለው የነገሠትን ኡ ላነ ዚ በዚህ ዓይነት ዮ ወይም ዘቶማይ ቶማስ በራኪድ አያለ የሰጤ ዝር ሐኪም ን በመካከሉ ደግሞ የአርዌ የዘንዶ ግዛት ከአልዓሜ ዉላ አ መ ርስቶስ ልደት በኋላ ፀሮሇኗ እም ደርፅ መግባቱን በ እንደዚህ እያለ ሲጽፈው ይገኛል ዓዶባ ወለዶ ለአልዓ መንን እምድረ ሮም ወአስታራትኡ ሃይማኖተ ወሥርዓተ ምንኩስና ቀተልዎ ለአርዌ ተመን ዘኮነ ንጉሥ ስልዓዶባ አልዓሜዳን ወለኗ በአጳለ ዘመን ከሮም ቁስጥንጥንያ ቅዱሳን መጥተው ሃይማናትን አጩ የምንኩስናንም ሥርዓት አበጁ በጸለታቸውም ንጉሥ የነበረውን አርዊን ገደሉት ቱ ትዱሳን ወበጸሉቶ አንግዲህ የኢትዮጵያን ታሪክ ክብረ ነገሥቱ በዚህ ዓይነት ሲጀምዕኬኪ የመጀመሪያውን የኢትዮጵያን ንጉሥ አምላክም ዘንዶ ነበር ሲል ምቱ ያህል የሚያስደንቅ የለም ባለፈው እንዳልነው የመንግሥታት ታሪክ ሀሁሉ ከወደመጀመሪያው ላይ ሁል ጊዜ አተራረኩ ተረት በመሰለ ነገር መጀመሩ የተለመደ ነው ታሪካቸው ከኢትዮጵያ ታሪክ ጋር የተያያዘው ግብያቾ የደቡቦቹ በአሞራ የሰሜኖቹ ደግሞ ኡአዚት የምትባል ሴት ዘንደ ያመልኩ እንደነበረ ተጽፏል የናፓታዎቹ ነገሥታትም እባብን ማምለክ የአባብ ምልክት በዘውዳቸው ላይ ማሠራት ይወዱ ነበር የሮማን መንግሥት የመሠረቱት ሬሞስና ሮምሎስ እናታቸውን ሲልቢያን ቀድሞ ባሏ ይኸ ሲሰማ ተናዶ እርሷን ከነ ሕይወቷ ቀብሮ ሁለቱ ጣላቸው ሁለቱን ሕፃናት ሴት ተኩላ ከወንዝ አሳደገቻቸው ከአደጉ በኋላ የናታቸውንና የነርሱን ደመኛ ገድለው የርጣ ከተማ በ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት ከትመው ነገሠ እያለ በተኩላ ጡት አደጉ ቸ ሞስናን ሮምሉስን የነገሥታት መጀመሪያ ሻ ያደርጋቸዋል የባቢሎንም የነገሥታት መጀመሪያ ቃው ከፀሐይ ከባሕር ከአማልክት ከእንስሳ ወለደ እያለ ለዛሬ ዘመን ለ ገቢ እምነት በማይሰጥ መንገድ የማይተር ገሞ እላይ እንደ ተጻፈጡ በዚሁ ዓይነት ንጉሥ ከክርስትና በፊት ከንግሥተ ሳባም አስቀደሞ ሕፃናት ከቴቬሬ ወንዝ ዳር አግኝታ አእያጠባቾ ዮሮኗ ያር ቕ ፖ ጧሙ ፒ ታህ ሔፌ ነገሩ ሁልጊዜ ከሌ ነበር ቢለ ላው አገር ጉ ዘዖ ኣጡ ዳሩ ኘን በ ተረታዊ አነ የማገኝ ነው ዶ ት ያው በመወሰን ፈንታ የበነሬ ጋር ተያይዞ ከክሌብ በፊግ በንልንሜዳ ጊዜ የአርዌ ዶን ግዛት ከክርስትና ቨ ል ግዛት ላ ሥ አሳክሮት ይገናል ነ ክበር ሲል እውነተኛውን ነበሩ ከነዚ ህም የኛ ሌብ በፊት ብዙ የታወቁ ነገሥታት ዞ ታሪክ ነገሥት ለማያነሃው ነገር ግን ራሱ ያስቀረጸው ገንዘብና ውልሳጎ ራው በተረፈ ስመ ጥሩዎቹ አብርፃና አጽብሐ ሳት አራላስ እያለ ማወ ዚህም መካከል የዘንዶ ግዛት ጣልቃ ገባ በሐ ስለአዶባና አልዓሜዳ ዘሩ ናልባት ዘንዶ ወይም እባብን የሚያመልኩ ከተ ዘገ ግራል ነገር ነገድ ውስጥ ተነሥተው በጦርነት አሸንፈው በደንበኛቹ ኀ መራት ደግር ገብተው ለጥቂት ዘመን በአክሱም ዙፋን ተቀመጥው ሲናሩ ካሌብ አሸንፎ ፋኑን አግኝቶ ይሆናል ስለዚህ የዚህን ምልክት በማግኘት ገድሉን ፁ ሰው ቱ ቅዱሳን በጸሎታቸው ገደሉት ማለቱ ትዱሳኑን ለመክበርና ር የተደረገ ሳይሆን ከይተርም አንኳን ጠደዚህ ዘመን የተጠጋው መጀመሪያውም እንግሥተ ሳባ ዘመን ላይ ቢሆን ታሪኩ በተረት ተረክ ከሌላው መንግሥታት ተረታዊ ታሪክ ጋር ስለሜመሳሰል ያዘጆ ለማስከ ቅርና እ ዓይነት ቢ እንተወው ጦሰን ነፃው እንጂ በመጀመሪያም ላይ ከንግሥተ ሳባም በፈፊጎ ፎት ቢገኝ መናገር ማዘዝ መዳኘት መፍረድ የማይችል የዘንዶ እንሰሳ በኢትዮጵያ ነግሦ ነበር ብሎ ነገሩን መቀበል አስቸጋሪ ነው ከዚያን ዘመን ማናቸውም ዝርዝርሩም ድምሩም የመሪነት ሥራ በንጉሥ ጫንቃ ላይ አንደነበረ የዘወትር ውያ የዘወትር ፍርድም እንዳለበት ሲታወቅ ዘንዶ ወይም ብ ጦሩን እንዴት ሊመራ በዳኝነት ላይ እንዴት ተናግሮ ሊፈርድ ያሰኛልና ማምሰክ ረገድ ካልሆነ በቀር በንጉሥነት በኩል ታሪካዊ ስምና ሥፍራ ት ግራል ነገር ግን አላይ አንዳመለከተነው ታሪክ ነገሥቱ ወይም «ፍ በዘንዶ የሚያመለኩትን ነገሥታት ስማቸውን መጥራት መስጠት ያስቸ ጋፖሥምፖሩ እባብ ብሎ የጠራቸው ይመስላል ገድሉ በአባብ ወይዖሃ ነገባጥውን መጥቀስ ስለአልቻለ ቦ በተረታዊውም ታሪክ እናገኛለን ሙሴ ዝቡን የበረሃ አባብ ብሎ እንዳዘውና ምዕ ጳፅ ቁኖር የጥንት መጽሐፍ ሁሉ ብንመለከት ውነ ስ ፁስጥ በደግም በክፉም መንገፍ አባስ ከ ሊር ሕ አስራኤሎችን አየመራ ከግብዕ ወጥቶ በሲና በረ ሥራ እየነክሠ በፈጀበት ገጊዘዜ እግዚአብሔር የናስ አ ኣላ ርይ አንደዳነ ዘጉልቁ በአባብ የተነክሰው ሁሳ ወደናሱ አባብ ሲያይ ሶዖ ጨፌ ዘ ። ነ ነ ነ ክኑስፄ ጸከከ አስዓዒ ዶዎም ኢትዮጵያው ን የሚኮሩበትን የንግሥተ ላባን ነ አ ፀን መወ ጨር የሚክዱና የናትና የልጁን ታሪክ የቀዳማዊ ሦራ ታዎ የሜያይመ ና በዚህ ሁሉ ምክንያት ዛሬ ከመን ወዶ ልበ ጦዖ ጽሐፉ ቦሶ ንግሥተ ሳባ አሳቡን የሚያሳርፍበት የየኛ ምዕራፍ ንበኛ ምዕራፍ ዞ ይኖራ ነሙሱሴ ኤድዋር ግላጸር እነ ሙሴ ገየናቬፍ ቨ ዘ እየሑዱ በሰናዓ በመረብ ሳባ ያለውን አውልትና የመና ናብ ሪ ቱ ላይ ያለውን በጥንቱ በሳባውያን ፊደል የተጻፈውን ከመ መሩ ምርመራ መሰረት አድርገው አነ ሙሴ ካሜረር እነ የበበዊ ከአክሱሙና ከአዱሊሱ ክዬሃህ ሐውልትና ጽሑፍ ኃር ት በኋላ ነገሩ ከጨለማ ወደ ብርሐን መውጣት ጀመረ ታ ቷሳ የነርሶን ኝ ቲሮሲኑ ህስተያዩ ካም ዛዘት ሠ እነዚህ ዕነት ነው እኛም ክብሪ ዘቢሉን ከከሰ ስለጣኔያቸውን እ ተሻግረው በኢትዮ የሚባሉት በበለሳ ደቡብ በአሳሖር የፃዕዙም የአማርኛውም መጽሐፍ ነገደ ናቸው አብዛኛውን ጊዜ ግን በጥንቱ በ ነዚህም በንግሥተ ሳባም ጊዜ ከዚያም ወዲህ ከ ዘሪዩቱ ኢትዮጵያ ሰሜን ሲኖሩ ቀድሞ በነበሩበት በደቡብ አ ከተማ ነበራቸው ነገዳቸው ሃገይ ሳባ አንደሚባል ነገሥታቶ ን ንግሥተ ሳባ ይባሉ ነበር እንኳን የሩቆቹ ፅያን ንጉሠ ሳባ ሴት ስትሆን ዛኗ ንግሥተ ሳባ የቅርቦቹ አነ አብርሃ ኢዛና ሐውልታቸውን »ዖ ስቀረጹ እያሉ ይጽፉ ሉፍ በጻፉ ቁጥር ንጉሠ አክሱም ንጉሠ ሳባ ዛረው ዛሬ በግለጽ ተነባቢ ሃው ጥጡ የሳባ ዘሮች ነገደ ዮቅጣን የሚላቸው ዘመን ሾቹ ሀበሳን ሳባ ስክ ሱዳን ሲደርሱ ግማ ጉ ሥ ልጣሄኔያቸውም ቋንቋቸውም ም ሁሉ ፀሐፊዎች ይነስ ይብዛ የተስማሙት አሳብ ቀጥሎ ባለው ቅጣን የሚባሉት ጥንት ከሶርያና ውረው ሲኖሩ ከዚያ ደግሞ ተባሉት የኤርትራን ባህር ነገሥት እንደሚያምነው ነገደ ዮ ዳውያን አገር ወደ ደቡብ አገር ተዛ ንደያዙ የእነርሱ ዘሮች አጋዝያን የ ጵያ ሰሜን በከጋሜና በአካለ ጉዛይ ደቡብ በኩል ሀበሳን ታ በሐውዜን ተቀመጡ እነዚህም የእኛ ዮቅጣን ነገደ አግዓዝያን የሚላቸው ነገድ አባታቸው ነገደ ሳባ ይባላሉ ደቡብ ዓረብ መጥተው ገር ሳባ የሚባል ቻቸውም ወንድ ዘዚህ የአኛ ፅሑፍ በኋለኛው ሽ ዓረብ መጥተው ግማሾቹ ባሉት በኢትዮጵያ ሰሜን የተቀመጦት ርጋደሐል ታሪክ ዘሲትዮጵ ቸ እነዚያው ከደቡብ ዓረቦች አንድ ዓይነሏኋ ፊደላቸውም ሚትዛለቸኩ ወይም ንግሥት የሚታነኩ አ አ በኤርትራ ባር ወዲያና ወዲህ ለሚገኙት ሕዝቦቿ ንግሥት ዘ ተ ላባም በ የር የኢትዮጵያ ናት ወይም የዓረብ ንግሥት ናት እ ያሉ መ ካህ ከማሰ ነው ወንጌልም ያለው ደቡብ ንግሥት ዜና መዋዕልና ፌ ፌ ነዛሥትም ይህንኑ ተከትለው ንግሥተ ሳባ አሉ እንጂ ንግስ ኢትነቂ ወይም ንግሥተ ዓረብ ብሰው ለይተው አልጻፉም ዶቡብ ዓረብ ከነበሩት ከኤርትራ ባህር ተሻግረው ወደ ኢትዮጵያ የመጡት ከር የስል ኔ አንፍኳ ስለ አላቸው ነገደ ዮቅጣን ከመሻገራቸው በፊት እነዚያጡ በነበሩበት ገዚ የንግሥተ ሳባ ዚያው አገር የደቡብ አገር ንግሥት ትሆናለቅ አባት የሆኑት ነገደ ዮቅጣን አዚያው ከሆኑ እኛም አዚያው ነ ነው እስካሁን በአክሱም ዙሪያ የተገኘው ሐውልት የተሰራበትን ጊዜ የራቀውን ከክርስትና በፊት ከላይ ያመለከትነውን አሳብ ያጸናዋል መርማሪ ሁሉ የፊደልና የጽሕፈታቸውንም አንድነት ለመረዳት አሮጌጡ በትግሬ በአክሱም በአዱሊስ ዓረበኛ በደቡብ አረብ ከ ሁለቱም ሕዝቦች የሚሰጡበት ፊደል ወደ ፊት የ ፊደል እንደነበረ ከየሐውልቱቴ መመልከት ይ ከሂሚያሪት ፊደል ይለያል የሚሉ ነበሩ ሐውልትና በመረብ ግድብ ላይ የተገኘው ጽ የሳባ ፊደልን መሆኑን በደ የተረጎሙት እነ ሙሴ አሮ ና አዲሱ ግዕዝ መሠልጠኑ በፊኑ ምናገኘው አንድ አይነት ሳባ በቃል የሳባዎምያንን ፊደል ቫሬ ግን ሳባውያን በሠሩት ሑፍ ያው ሂሚያሪት የሚሠሩበኑ ቡብ ዓረብ የሚገኘውን የጥንቱን የላባ ሑፍ ን እነ ሙሴ ካስቴንግ ጭምር አምነዋል መኖሩ ስመ ጥሩ የእነርሱ የሐማሴንና የትግሬን ግዛት እንደዚሁም ንግሥተ ሳባ ቀዳማዊ የንጉሥ ልጅ ወይም እብነ ሐኪዖፖ ቱም የስያሜ ንግግር አርበኛ በመሆኑ ምና የወዲያኛው የአረብ ንግሥት መንግሥት ከመነለጊ ዶችላል ወደፊት እንደምናገኘው የአክሱም ነሳቱ ቀደም ብሉ ከንግሥተ ሳባ ወዲህ ባላው ጊዜ ውስጥ ከኑብፄ አስከ አ ስ ብቻው ከሆነ በኋላ የአክሱሞቹ ነገሥጋ ። ደ ታሪኩ በኢት ነግር ያለው ከቀዳማዊ ሲዛና ከከብርሃ እስ ነይማኖት ዛጉዬ ከመራ ተክለ ራት ዘመን ላይ በተከፈለው ውስ ሳይ ነው ጸሐፈ ጎረ ዘእየሽይ ሙጨ የነገሥታት ዜና መዋዕል በደንብ ጨ ብዙ ጊዜ እንደተባሶው ጊዜ ጀምሮ ሲሆን ከዚያ በፊት ያለውን ጀመረው ከዓምዶ ጽዮን ነገሥቱም የነገሥታቱም ዝርዝር ታሪክ ነገሥቱሃ በጥየቃ ወሬና ታሪኩም ከላይ ጀምሮ በቃ የተዘጋጀው በወሬና ረድ የመጣ ሳይሆን አይቀርም ይኸንኑ እየተነገረ ሲወርዴ ተ ምህረት ወዲህ በየጊዜጡ የተነ ከኛው መ ነት ዓቃቤ ስዓቶች ጸሐፍተ ትእዛዛት ቤተ አ ሰለሆኑ ዝርዝሩን እንደተቻላቸው ፈው ታሪኩ ክህነት ሰዎ ሪክ ንግግር ለሚጨምሩለት ለምሳሌ አንደ ንግሥ አግኝተው ልዘ አንደ አብርፃና አጽብሐ እንደ ካሌብ እንደ ሳባና የነዋ አንደ ቅዱስ ነአኩቶ ለአብ ላሉት ታሪካቸውን ላም አብዛኛ ጊዜ በደረቅ ታሪክ ፈንታ መጽሐፍ ቅዱስ ቃላትና በመንፈሳዊ አነጋገር ቀርጸው የትሩፋትና የምንና ስራቸውን አድምቀው ይጽፉላቸዋል ይህም አጻጻፍ ለዚያ ለነበሩበት ዘመን የተገባና ያማረ ሆኖ ስለሚታይ ሁኔታውን መግለጸ በቀር የዚያን ጊዜ አጻጻፍ እንደ ዛሬ ከመን አጻጻፍ ለምን አልሆነም ብሉ መንቀፍ ከቶ አይቻልም ከአብርፃ አስከ ይኩና አምላክ ካሉት ውስጥ አንዳንዶቹ እንደ አብርፃ እንደ ካሌብ እንደ ገብረ መስቀል እንደ ላሊበላ እንደ ነአኮቶ ለአብ ያሉት በራሳቸው ወይም በዘመናቸው ከነበሩት ከአበው ቅ ከአባ ጳንጠሌዎን የገብረ መስቀል ከአቡነ አ ጻፍ ቅ ብንችል የምናገኘው ታሪካዊ ዮ በጣም ያነሰ ነጠ ስላንድ ንጉሥ የአንዱ ውራጃ ሌላጡ ጸሐፊ ከሚለው የገገሥታቴቲ ዝርዝ ር በሦስት ዓይነት ከዚያም በመጠኑ እንደ ነገሩ ከድርሳንና ከገድል ው መቹ ከኑብፄ አስከ አስ ነገሥትና ከሐውልት ላይ ሽ ዓልአሜዳና የካሌብ ፊ ወቁት የአፊላስ የአብርፃና ሠ የነአኩቶ ለአብ ሲገኝ በብዙ የ መስቀልና የአርማሕ ቸው ብዙ ታሪካዊ ሥራ መሥራታቸው ቆጠሩ ነገሥታት ታሪካቸውና ዝናቸው ሳይደርሳቸ ይቀር በጊስኛቹ ፅሥ ዕልተጻፈና ምን ኡ ርሳቸው ስለቀረ በፍጹም ታሪቸወ ብ አንደ ሠሩ የማይታወቁ ነገሥ ዖልተዋል ለምሳሌ ከአብርሃ በፊት ያሉት የአክሱም ዖ ሽሽ ፈሪንጆች ስማቸውንና ትንሽ ታሪክም በበመፍ ው ታሰሩት ውልትና ገንዘብ ላይ አየለቀሙ ዞስቃሌስ በኢትለ አራላስ ንዲቢስ ስምብሩትስ ለሚባሉት ከማግኘታቸው በተር የሌሎቹ የብዙው መቶ ዓመት ታሪክ እንደዚሁ ይርስ ዞጉዬዎች በሙሉ ከመራ ተክለ ሃይማኖት እስከ ነአኩቶ ለአብ ለው ዘመን ከሶስት መቶ ዓመት ይበልጣል ገድላቸውን ሠሰረት አድርገን ከውስጡ ለቅመን ለላሊበላና ለነአኩቶ ለአብ ነላገኘን በቀር የቀሩት ታሪካቸውና ስራቸው በሙሉ ጠፍቷል ሚሶቹ ስራቸውና ታሪካቸው ሲጠፋ የተገኘው ደግሞ ስማቸውና የነበሩበት ዘመን እንኳን ከልሰማማና አልጋጠም እያለ ብዙ ጊዜ አስቸግሯል ና ከነገደ ዮቅጣን ወገኖች የሆኑ ነገሥታት አማርኛ በታተመው ባልታተመው ጽሑፍ ሁሉ የናፓታና የመርዌ ታሪክ ከአክሱም ዘመኑ የተደበላለቀ መሆኑን ጦወ ዋዜባ ኮ አስከ ዛሬ ከነገደ ካም አየተባሉ በግዕዝና በ ላይ ተዘርዝር የምናየው ር ስናነበውና ስናናብበወ ከነ ባለፈፈው አመልክተናል የነብያው የናፓታና የመርዋ ነገሥታት እነ ፒያንኪ እነ ሕንደኬ እንይ አክሱም ነገሥታት የአክሱሞቹ ወይመም የሳባዎቹ እነ ንግሥተ ሳባእነ ምኒልክ በነዚያ ዝርዘር ውስጥ እየተሰባጠሩ ገብተዋል በምዕራፍ ና ፅ ላለው ለፒያንኪ አብራሊዮስ በምዕራፍ ላይ ለሚገኘው ለታርሐቃ ወረደ ነጋሽ መ ርጋደሐልፅ ታሪክ ጨዘንቱትሙ ቱሮታ ዘዋፊ ንብረት የሚል ሥያሜ አና ጨምሮላቸቤ ለአስቱርጋ ከፍ ለምሳሌ ከዋዜማ ላይ ናያለን እነዚሁ ካንዳንድ ክታታና የመርዌ ነገሥታተ የነበሩ ሥልጣኒና ነገሥታት የዛ ማኖታቸው ከግብፅ የተወሰደ ራደላቸውና ልማዳቸው ከላባ ፊደልና ቋንቋ ከአክሱመ የግፅዝ ጽሕፈት አ በዴ ነው በታርሕጠቃ ጊዜ ገነነ ከሚባለው የዴሚቲክ ጋር ጡመ የተራራቀ ሲሆን ለነዚህ ነገሥታት አብራልዮሰስ ጽሕፈትዖሃ ሆች ንብረት የሚባል የግዕዝና አማርኛ የሚመስል በከበበበበ ር አልገባኝኝ እነ ያንኪ አነ ታርሐቃ የ የፈርዖንነት ሥልጣን በያዙበት ገዜ ምናልባት የነርሱ ጦር አስከ ትግሬ ደርሶ መዝረፉና ማስገበሩ ባይ ስም ከአክሱም ነገሥታት ስም ጋር እየገባ ግድ የለ በበበ ያው የኩሽ የኢትዮጵያ ዘር ነው ዳሩ ግን በነርሱ ዘመን የአክሱም መንግሥት ገና ሳይቆም ሕዝቡ በየነገዱ ተበታተኖ የሚኖር ስለ ነበረ ሳያስቸግር አይቀርም ወይም የራሳቸው የኑብያውና የግብፁ ወገናቸው ፒያንኪ ታርሐቃ አስኾፐረታ ሊላቸው በትግሬና በአክሱም ያሉት አግዓዝያን ። የሁለቱ ፊት ጽሑፍ ባንድነት ሲጋጠም በጥሩ ትርዓሜ አፊላስ ነሱሞች ንጉሥ ከዲሜሌ ወገን የሆነ ማለት ነው በደኛው ፊት ዘውድ ደፍቶ የሚታየው አፊላስ የአክሱሙ ንጉሥ በሌላው ዕቶ ያሰዘውድ ዘንባባ ይዞ የሚታየው ሰአክሱም ንጉሥ የሚገብረው ዲማንዱ ፊንሐስ ባፄ ካሌብ ጊዜ የነበረውም ባይሆን በርሱ ስም የሚጠራ የቀድሞ ሩፔል እነላንግሏ ልዩ አሳብ ሳባ የየመን ንጉሥ ይሆናል ሲሉ እነ የተዋል የዛሬዎቹ ብዙዎቹ ሊቃውንት ግን ይኸን አሳብ ሳይቀበሉ ም ወገነ ጽሑፍ አፊላስ የአክሱሞች ለቱም ወገን ስዕል የአፊላስ የሁለቱ ነ ነው ብለው ምሥራቃዊ አነጋ ተሥ ከዲሜሌ ወገን የሆ በዚሁ አሳባቸውን አቁመዋል አኛም ዚሀን አሳብ ለመደገፍ ስንፈልግ በ ገርና አገላለጥ እንደዚህ ገለ አንጨምራለን ታየቱ አልገዛም ብሎ ይፍ ይዞ መ በሰጥፍ እቀጣዋለሁ ሃኛው ፊት ዘውዱን ደፍቶ በአጁ ሰ ዴ አስፈርቼ ምቢ ያለኝን በግርማ መንግሥቱ ቦዞው ሩፌ ርጋድሐፈ ታሪክ ዘሲትዮጵ ው ፊት ደግሞ ዘንባባ ኣ በሰላም በደስታ ሆሣዕና ብዬ እቀበለዋለሁ ማለቱ ይሆናል ን ይኸ በገንዘቡ ላይ ስሙ አፊላስ እንደ ግማሾቹ ስ አሪዳስ አ የተጻፈውን የአክሱም ንጉሥ ከባዚን በፊት በኛ ው ቁጥር የሚገኘ ፊሊ ይሆናል ብለው እነሙሴ ድሩወ እነ ሙሴ ባጅ ጠርጥረዋል ሃገር ግን ካሓ የጥንቱን ያበሻ ታሪክ ለመጻፍ ሙከራ ብሎ በሰ መው መጽሐፋ በ አፊላስ ከባዚንም ከክርስቶስም በኋለላ በድድ ዓም ምሕረት ላይ የነበረ ንጉሥ ያደርገዋል ኮንቲ ሮሲኒ በኢትዮጵያ ታሪክ መጽሐፉ በገጽ ዛ አፊላስ ያሠራቸው ገንዘቦች አብዛኞቹ በክብደትም ባይነትም ከሌሉ የሮማውያን ነገሥታት የተለየና ዲዮቅልጥያኖስ በስመ ካስቀረጳቸጡ ሽ ስለሚመሳሰል አፊላስ የነበረው በዲዮቅልጥያኖስ ዘመን ይሆናል ዲዮቅልጥያኖስ ተወልዶ የሞተበት ዓዮ ዓም ሲሆን የነገሠበት መንግሥት የለቀቀበት ደግሞ ፁ ዓም ነው ኪላስ ተብ ከክ ኛ አንዲቢስ በግሪክ ፎአርር ልርዕኦጅሃር ትርጓሜው አንደቢስ የአክሱም ከዳኪ ሀልሃ ወገን የሆነ የ ንጉሥ ከዳቂ ሚል አለበት ገንዘቡ የወርቅና የብር ሆና በሁለቱም ዓይነት ዘውድ ሳያደርግ ጥሩር የደፋ ወይም ሻሽ ያሠረ ይመስላል የቀረው ዓይነቱ እንደዚያው አንደ አፊላስ ይመስላል ኛ ኡዛና በሁለቱም ፊት በጠቅላለው ከአፊላስ ገንዘብ ጋር ሟ ቃ አጁ በሰይፍ ንታ ይመሳሰላል የገገር ግን በቀኝ ቹ ዓይነት ቃል በቃል ያንደኛው ሞሞች ንጉሥ ከጊሴስ ወገን የሆነ ሆነው ኡዛና የአክሱሞች ንጉሥ ማለት በሌላው ዝርዝርና በታሪክ ከኑብ እስከ አስና ሆናል የሚሉ አሉ ነገ ገሥቱ ስጩ ር ግን የኢዛና የሪ ለአልተገገ ኢዛና ሱ ዘብ ወደፊት ወገን የሆነ ስለሚል ሀሁለቱ ዕ ኡዘና ርሃ ዞና ሥናገኝኘው ኢዛና የአክሱሞች ንጉሥ ከሐሌ እሃ መሆናቸው ይታወቃል ካሴን ሜ ስ አላልሚሜሪስ አእንደባጅ አጻጻፍ አሳዶ አላል ሜሚስዩስ አያሱ ብዙ ጸሐፊዎች ጠርጥረዋል ዐላዓሚዳ ይሆናል ኛ ኢዛና አብርፃ ሁለት ዓይነት ገንዘብ አለው ግማሹ ከዚህ በፊት በተጻፈው በሸ በነአፊላስ ዓይነት ነው ይሽውም ክርስትናን ሳይቀበል አረማዊ በበ በመካከል የመሰለ የቸረቃ ምልክት እያደረገ ዐሠራው ደግሞ ክርስቲያን ከሆነ በኋሳ በውስጡ የመስቀል ምልክት ዘቸመረ ያሥራው ነው አረማዊ በነበረ ጊዜ ያሠራው ጽሕፈቱና ምልክቱ በገድ ፊት ዘ። ተ ከነብዩ እስከ ጸስፄ ዜ ብዛት የቀመው የዕብነ በረድ ዙፋንና ሐውልት ወድቆ የ ብዛት አፈር ለብሶ ተደብቋል ማለት ነውጡ ኤቴ ኤስን ከስማስ ይኽን ሐውልት ማግኘቱንና ጽሑፉን በትክክል መቅዳቱን ብዙ ዘመን ጸሐፊው ሁሉ ሲጠራጠረው ቆይቶ ሳለ በመጨረሻው የተረጋገጠ ሆኗል ምክንያቱም ሄንሪ ሶልት ዝከካ ሸ የሚባለው የእንግሊዝ ተወላጅ በሺሄና ሺቋ ዓም መካከል ኢትዮጵያን በጎበኘ ጊዜ አክሱም ደርሶ ዘአክሱም ሐውልት ላይ በግሪክ ቋንቋ የተጻፈውን አግኝቶ የቀዳው ጽሑፍ የዙፋኑና የሐውልቱም ሥራ ላንድ ንጉሥ እንኳን የተሠራ እጁም አንድ ዓይነት መሆኑን ሁሉም መስክረዋል ክሐውልቱ በቀር ኮስማስ በተወው ጽሑፍ ውስጥ ስለ አክሱም መንግሥት አንዳንድ የጻፈው ቃል ይገኝበታል ስለበርበራና ባሪባሪ ስለባብ ኤል ማንዴብ ዚንጂዮም በሚል ቃል ይናገራል ጋርዳፉይ በአክሱም ንጉሥ ሥልጣን ውስጥ መሆኑን አገረ ገዥዎቹም ከአክሱሙ ንጉሥ የተሾሙ ያገው መሳፍንት መሆናቸውን ይገልጻል ካሜረር ጸኛው ቶም ገጽ ጓ ተመልከት አንደዚሁም አጽባሕ ጓሌብ ማለቱ ነው ወደ የመን ጦር ይዞ ሰመሔድ የናግራን ክርስቲያኖችን ዕልቂት ለመበቀል ሲዘጋጅ አይቻለሁ ይላል የሆነ ሆኖ ኮስማስ በአዱሊስ የዕብነ በረድ ዙፋንና በሐውልቱ ላይ አግኝቶ የገገበጠው ጽሑፍ ከወደ መጀመሪያው ላይ ያለው ስለጠፋ ከከክሱም ነገሥታት ውስጥ የየትኛው ንጉሥ መሆኑ እስከ ዛሬ በትክክል ከልታወቀም ብዙ ጸሐፊዎች እነካሜረር ስሙ በታሪክ ነገሥት ዝርዝር ውስጥ የማይገኘው ባለፈው ምዕራፍ እንደተመለከትነው ራሱ የአክሱም ንጉሥ እያለ የወርቅና የብር ገንዘብ ያሠራው የአፊላስ ሳይሆን አይቀርም ብለዋል ግማሾቹ ዘሐቅሌን ዞስቃሌስ አድርገዋል አነዚህ ሁለቱም ከአብርፃ በፊት የነበሩ አረማውያን ነገሥታት ናቸው የነበሩትም በግምት ዘሐቅሌ ጻ ዓም አፊላስ በፎ ዓም መካከል ከክርስቶስ ልደት በኋላ ነው የቀሩት ደግሞ እንደ ሙሴ ድሩወ ያሉት የዚህ የሐውልት ጌታ ብዙ ታሪካዊ ሥራ በክመነ ከባዚን ወዲህ የፈጸመ ዘመነ መንግሥቱም የረዘመ መሆን አለበት ይላሉ። እነዚህም ኛው ሜኔይ የሚባሉት ከተማቸው ካርና ኛ በነርሱ ጎን በደቡብ በኩል ላባውያን ከተማቸው ማሪብ ማሪአባ ዞኛ ካታባን ወሰናቸው አስከ ባብ ኤል ምንዶዴብ እስከ በርበራ የሚደርሰው ከተማቸው ታምና ሳባታ ኛ ሁሚያሪት ከተማቸው ራይዳን ዳማክስን ከአነዚህ ከአራቱ ኛው አከይሎ ሌላውን ሲደርበው በተራው ደግሞ የተደረበው ተነሥቶ ገዥውን ሲገዛው ዋይቷል ከአራቱ ውስጥ በመጀመሪያ ጊዜ የሳባ ወገን በጦርነት በንግድ በአውቀት በርትቶ በሌሎቹ ላይ አይሎ በዚያን ጊዜ ደካማ የነበረውን ሂሚያሪትን ጨምር ርጋድሐል ታሪክ ዘለትየጵያ ሙጐሙ ይገዛው ነበር በመጨረሻው ጊዜ ደግሞ ካታባን የተባሉት በጌባኒት እጅ ሲወድቁ በሳባውያን ላይ ደግሞ የሂሄሚያሪት ወገኖች በረቱባቸውና ገዙዋቸጡ ከእነዚህ የሴም ዘር ከሆኑት ከአራቱም ክፍል ቢሆን የድንጋይ ላይ ጽሑፍን የመረመሩ ሊቃውንት አንዳሉት ከክርስቶስ ልደት በፊት ከቋኛው መቶ ዓመት ጀምር በየጊዜው ከአረብ አገር ወደ ኢትዮጵያ ሰሜንና ምሥራት አውራጃ እየተሻገሩ መቀመጣቸው አልቀረም ይሁን እንዲ ሥልጣኔያቸውና ፊደላቸው እንደሚያስረዳው ከአራቱ በበለጠ የሳባውያንና የሂሚያሪት መገኖች በብኩ ተሻግረዋል እነዚህንም የአከማርኛውና የግፅዕኩ መጽሐፋችን በሴም በአራተኛው ልጁ ሌም አርፋክሳድሳላሕኦ ኤ ቦርተዮቅጣን በዮቅጣን ነገደ ዮቅጣን ወይም ከባዕድ ቀንበር አድነዋል በማለተ ነገደ አግዓዚ የሚላቸው ናቸው ሳባ ደግሞ የዮትጣን ልጅ ስለሆነ በእርሱ ስም ሳባውያን ይባላሉ ሂሚያሪት ግን የዘር ስም በመሆን ፈንታ የሀገር ወይም የአንድ ሥርወ መንግሥት ስም ይመስላል የሆነ ሆኖ ሂሜያሪትና ሳባውያን አንደሸዋና አንደጎጃም ያህል በሁለት አውራጃ ይጠራ አንጂ በዘርና በሥልጣኔ ይልቁንም በትክክል በምንረዳው በፊደል አንድ ናቸው የእነርሱንም ጽሑፍና ፊደልን የመረመሩ ጸሐፊዎች ያንነ አንዱን ዓይነት ፊደል ጊዜ በሳባውያን ስም አንድ ጊዜ በሂሚያሪት ስም አየጻፉ ይገልጹታል ግማሾቹ የሳባውያንን ፊደል በ ወይም በሀ ዘር ያደርጉና የሂሚያሪቱን ጸ ጊዜ ፁጵ ገዜ እንደ ሳባውያን ላይ ይወስኑታልና በጠቅላላው ሁለቱም ሳባውያንና ሂሚያሪት የሚባሉት አገሮች የሚገለገሉበት ፊደል አንድ ዓይነት ነበር ወይም በመካከላቸው የሚያደርጉት ልዩነት በጣም ያነሰ ነው ማለት ይቻላል ይህ የሳባውያንና የዚሂሚያሪት ፊደል አንደ አራማይክ አንደ ፊንቄ አንደ ዕብራውያን እንደ ሲሪያክ ከሴም ዘር የመነጨ ፊደል ነው የጤግሮስና የኤፍራጥስ ወንዝ በሚፈስበት አገር በባቢሎንና በአካድ በአሶር የሚኖሩ የመጆመሪያዎቹ የሴም ዘሮች የሰሜኖቹ ወገኖች ለአራማይክ አራማይክ ለዕብራውያን ለፊንቄ ፊንቄ ለግሪክ ሲያቀብል በደቡብ በኩል ያሉት ሴማውያን ደግሞ ሰክፍላቸው ነገድ ለሳባውያን ፊደልን አቀበሉ ሳባውያን ደግሞ ወደ ኢትዮጵያ ከተሻገሩ በኋላ ይዘው የመጡትና ለነበረው ሕዝብ ያወረሱት ፊደል አስከ ጊዜያችን ደርሷል ወራሽ ከአውራሽ በሚቀባበልበት ጊዜ ከዘመንም ብዛት የተነሣ በማሻሻልም ምክንያት ከቀድሞው የሳባውያን ፊደል አክሱሞቹ ከአክሱሞቹ የዛሬው ፊደላችን በብዙ ሳይሆን በትንሹ ይለዋወጣል ፌ ጐሙጫጧኳክ መተን ተዛብቭተሙ ሥራኪቬቪነኮበፀእስከ እስ የአክሱሙ የዛሬው እንኳን ፊደላችን በጽሕፈት ማሳመርና ማስጌጥ ይለያያል እንጁ በተረራ ያው ነው ትንሽ መለያየት የተደረገ በሳባው ያንና በአክሱማውያን መካከል ነው የዚህም ልዩነት ከዚህ ገጽ ቀጥሎ በምና ሳየው ሌዳና በምንሰጠው ሐተታ አእንደምንገልጸው ልዩነቱ በማሻሻል ምክንያት እንደመጣ ቦግልጽ ይታወቃል ለባውያን ፊደል የሚጆምረው እንደጓደኞቹ እንደ አራማይክ እንደ ፊንቄ እንደ ዕበራውያንና አንደ ጽርዓውያን አበገደ ብሎ ነው ሲጽፉ ከቀኝ ወደ ግራ ጃፉው ከዚያ ደግሞ በጨረሱበት መሥመር ግርጌ ላይ አያይዘው ሰያቋርጡ እየጻፉ ከግራ ወደቀኝ ከቀኝ ወደግራ ይመላለሳሉ በዚሁ ምክንያት ገሪኮች የሳባውያንን ፊደል ህኮዘፎርዚ የበራ እርሻ ብለው ሰይመውታል በራ ሲያርስ መደመሪያ ከተለመ በጊላ በዚያው በጨረሰበት ነኣ ምሮ እርሻውን ይቀጥላል እንጂ ሁለተኛውን ትልም ለማረስ ወደጀመረበት አይመለስም ይሁን እንጂ ለዘወትሩ ፊደላቸውና ጽሑፋቸው ዘጀመረበት ከቀኝ ወደ ግራ ተዘርዝሮ ነው የሚገኘወው በለፈውና በቅርብ ዘመን በአውሮፓ የተነሥ ሊቃውንት የምሥራቅ አገሮችን ታሪክ ፊደላቸውንና ልማዳቸውን በማጥናት የታወቱ እነ ኤ ቴለር እነፒ ቤርጂ እነደ ሀ ሙለር ሌሎችም በሐውልትና በቋጥኝ የተጻፈውን እየገሰበጡ ፍቺውን እያጠነ ሲመረምሩ ኖረዋል ዞሬ ሊቃውንት ከመረመሩት በኋላ በየመጽሐፉ ከሜያወጡት ውስጥ በተለይ የእነዚህ የመካከለኛ ምሥራቅ አገሮችና ለአኛ ለአሁት ፈደላችን አባት የሆነው የሳባውያን ፊደል በየመጸሐፉ ይገኛል እንደዚሁም ጀክዘርኘሃር። ፈ ከነበ አከከ አስ ድርገው በሸፈቱበት ጊዜ በግማሹ አገር ወንድሞቹንና ሠርዌ ሠራዊት ሟኣባለውን የጦር ሠራዊት እየላከ በቀረጡ ራሱ እየሄደ በጦርነት ማስገበሩን ርነት ከከስገበረና ከማረከም በኋላ የገደለውን እየገደለ የቀሩትን ግብሩን አየተቀበሰ ነገሥታቶቻቸውንና ባላባቶቻቸውን አያሰናበተ ወደ የአገራቸው መላኩን ድሉም ቀንቶት ሲመለስ የማያሸነፈው ማሕርም ለሚለው አምላኩ ወሥዋዕት ማቅረቡን ሐውልትና ወንበር ማስቀረጹን ይገልጻል በግዕዙና በሰባው ቋንቋ አስታር ምድር ማኅረም የሚላቸውን አማልክቱን በግሪክኛ ቋንቋ ሲያስቀርጽ ደግሞ ከዚህ ቀደም ባለፈው ምዕራፍ አንዳልነው የግሪኮችን አማልክት አሬስን የመሬትን አምላክን ፖሊዶንን የባሕርና የቀላያትን ዜውስን የሰማይን አምላክ ወይም የአማልክትን አባት ይጠራል ነገር ግን እዚሀን አማልክት የሚጠራው በከክመኑ በገነነው ቋንቋ በግሪክኛ አስቀርጾ ዝናውን አላፊ አግዳሚው እንዲረዳለት በሚፈልግበት ጊዜ ብቻ ነው እንጂ በተረፈ በየጊጌው ከቀሩት ሁሉ አማልክት ይበልጥ የሚጠራው የራሱን አምላክ መሕርምን ጨረቃን ነው ሲያጽፍም በሀገሩ ቋንቋ በሳባ አብዛኛውን ጊዜ ይለቁንም በግዕዝ ነው ነር ግን ያን ጊዜ በግዕዝ ቋንቋ ያጻፋቸው የፊደላቸው ዓይነትና አጣጠላቸው ፎቶ ከአልበም ላይ እንደምንረዳው አንደዛራው ፊደላችን አያምርም የሆነ ሆኖ በዚሁ ጽሑፍ ላይ አንደምንረዳው ቀድሞ ከክርስትና በፊት በፀኛውና በኛው መቶ ዓመት እነ ሳልሳዊ ቱትምሲስ እነ ሐታሱ ሐትሾፕሱዊት አነ ዳግማዊ ራምሰሲስ ወታደር እየላኩ ወደግዛታቸው ክልለ ለማግባት የደከመበትን ከኛውና ከኛው መቶ ዓመት ጀምሮ በናፓታና በመርዌ ዙፋን የተቀመጡት የኑብያ ኢትዮጵያ ነገሥታት ገዛታቸው ክድርገው የያዙትን የበጅያ ብጋ አገር በአሁኑ ጊዜ አክሱሞች ቪዜያቸው ኃይል ስለአገኙ ይኸንኑ አገር የአክሱም ግዛት አድርገው ሕዝቡም ሲሸፍትባቸው ጦር እየላኩ እያስወጉ ያስገብሩ ጆመር ባለፈው የተረክነውን የንግሥት ሕንደኬ ግዛት የሆነውን ራሱን መርዌን ወደፊት አክሱሞች መውጋታቸውን ስንመለከት የሕንደኬ የመርዌ መንግሥትና የአብርፃ የአከሱም መንግሥት ሁለት ለብቻ የተለያዩ መንግሥታት መሆናቸውን እንገነዘባለን ርጾሐፅ ታሪክ ዘሊትዮጽያ ተ መሙ ታሪክ ነገሥት አብርሃ የራሱ ከጡልት ኤዛና ነ ዴጵ ሆ ጣ ትልቁ የአክሱም ንጉ ነገሥት ከኢትዮጵያ ምዕራብ ሰሜን እስከ ኾላጡ የሚገኙት ነበጀጅያ ሕዝብ ታን ጊዜ በጾ ነገሥት የሚመሩት በጥ ብፅ ስለነበረ የእኛ ታፓሪክ ነገሥት አብከ ከውልቱ ሣን ሳዛና የሚባለር ውንና ሐዴፋ የሚባለጦን ሁለተኛ የሐውልት ጸጽጸዙጥፍ ከሳባ ጦዩ ግዕዘ ተገልብጦ የተጻፈውን በዛራ ፊደል ተለት ትሞ የተድሞውን ግዕዝና አነር የያዘውን ሠሁልት ጸኩዓ በተገ እንመልክት ስለዚህ አሁን የእኛ ዙን ጠንድሙን ልኮ አንዳስወጋፐው የሚና ሃረጡን ኀጋያጸሽ ሙመጮጫሌብቭጸብትቀተንሠሩሠጅሙውኡ ፌር ሠክከንብና እስክ ጸስና ምዕራፍ ግ የመጨረሻውና ትልቁ የዔዛና አብርፃ የሐውልት ጽሑፍ የፊደል ማሻሻልና የሃልማኖት መለወጥ እንደ ዔዛና የመሰለው ታላቅ ንጉሠ ነገሥት የግሪክ ወይም የሮማ ወይም አንድ ሌላ የዜና መዋዕልና የታሪክ ጽሕፈት በጥንቃቴና በደንብ የሚጻፍበት አገር ንጉሠ ነገሥት ቢሆን ኖሮ ዛሬ የዚህ ንጉሠ ነገሥታችን ታሪክ ብቻውን ከመቶ ገጽ በላይ የሚሆን ሥፍራ ሊይዝ ይችል ነበር ዳሩ ግን አክሱማዊው አሐፊ በጥንቃቄ ሳይጽፍለት ቀርቶ ይሁን ወይም ተጽፎ ጦርነትና የዘመን ብዛት አጥፍቶት አንደሆነ አይታወቅም ከእነዚሁ ሐውልቶች ላይ ከተገኘው በቀር ሌላ ደንበኛ ታሪክ የለውም በዛሬ ጊዜ ለአብርዛ በገድሉ ውስጥ አንድ ታሪክ በግፅዝ ቢገኝም ከእውነተኛ ታሪክ ወደተረት የሚያዘነብል ሆኖ ይገኛል። ይህ ንጉሥ ከዚህ በፊት ባነበብናቸው የሐውልት ጽሑፎች ወደ ደበብና ወደ ኢትዮጵያ ሰሜን ምፅራብ ወደ በጅያ ወንድሞቹን እየላከ ማስገበሩን እንደገለጸለን አሁን ደግሞ ራሱን በፊት የናፓታ በኋላ የመርዌ መንግሥት ይባለ የነገረውን አሁን የአክሱም መንግሥት በገነነበት ሰዓት ሶባ ኖባ የሚባለውን ዐረቦች አልዋሕ የሚሉትን የኑብያን መንግሥት እንዳስገበረ ይገልጻል ይህ ሐውልት የዔዛናን ድል አድራጊነትና ግዛት ማስፋፋት ከመግለጹ ጋራ ለሀገርና ለሕዝብ አስፈላጊ የሆኑ ሁለት ነገሮች ማሻሻሉን ያመለክተናል ነ ፖመሙ ሽ ርጋሐል ታሪክ ፀዲ ይ ዱሙጫቱተ ኛ የርሱ የነገድ አባቶች ሳባውያን ከደቡብ ዐረብ ይዘው የመጡት ፊደላቸውና ከእርሱ በኋላ የተተካው ግዕዝና ፊደል አናጋሪ ሳይኖረው ሀለሕመ ብቻ አየተባለ ሲሠራበት የቀየውን ለምሳሌ ጌዛና ረ አክሱም በማለት ፈንታ ዐዘነ ነገሠ አክሰመሥ ይባል የነበረውን አስቀርቶ በዘመነ ወደፊት በዚህ ምዕራፍ እንደምናገኘው ሀ ሁ ሂ ሃለ ሉሊ ላ ሌ እየተባለ አናጋሪ ነቁጣ መበጀቱንና ዔዛና ንጉሠ አክሱም እየተባለ እንዲጻፍና እንዲነበብ ማድረጉን ለመጀመሪያ ጊዜ በዚህ ሐውልት አንረዳለን ይሁን እንጂ ምንም ታሪክ ባይጠራቸው ሌሉች የቤተ ክህነትና የቤተ መንግሥት ሰዎች በዚህ በፊደልና በጽሑፍ ማሻሻል የደከመ መኖራቸው የተረጋገጠ ነው ስለዚህ ምንም እንኳን በአርሱ ዘመን ቢፈጸም የዚህ የፊደል መሻሻል ምሥጋና ስማቸጡ ላልታወቀው ሊቃውንት ሊደርስ የሚገባ ነው ኛዔዛና በቀድሞዎቹ የሐውልት ጽሑፎች መደመሪያ መሥመርኙች ላይ ዔዛና ወልደ እአለዓሜዳ ብእስየ ሐሌን ንጉሥ አክሱም ወልደ መጠርም ከክኢይትመዋዕ ለዐር አያለ መሕርም በግሪክ ከፊስ የሚባለውን የአረማዊነት አምላኩን ይጠራ ነበር በዚህ አሁን ወደፊታችን በምናገኘው ሐውልት ላይ ግን ከመደመሪያው መሥመር ላይ በኃይለ አግሣዚክ ሰማይ ወምድር መዋኢኪ ለዘኮነ ዔዛና ወልደ እለ ዓሜዳ ብሎ በሪውነተኛው የሰማይና የምድር አምላክ ይጀምርና የጦርነት ታሪኩን ይቀጥላል ስለዚህ በዔዛና ጊዜ የፊደልና የጽሑፍ መሻሻል የግዛት መስፋፋት መደረጉን ከምንገነዘብበት ጋር በአባ ፍሬምናጦስ አማካይነት ክርስትና ወደ ኢትዮጵያ የገባው በዚሁ በዓዔዛና አብርዛ ጌዜ መሆኑን እንረዳለን ስለዚህ ወደፊት በሰፊው አንደምንገልጸው ታሪክ ነገሥቱ ክርስትና በአብርሃና አጽብሐ ጊዜ መግባቱን የገለጸውን ይህ የሐውልት ጽሑፍ አረጋግጧል ይህን የሐውልት ጽሑፍ ከነኤኖ ሊትማን በፊት ኤድዋርድ ሩፔል አንደ አውሮፓውያን አቆጣጠር ዓም ላይ ተመልክቶ ገልብጦት ነበር ቀጥሉም ባለው ጊዜ እነጀሴፔ ሳፔቶ ከመረመሩት ወዲህ በዳግማዊ ምኒልክ ዘመነ መንግሥት ደጃዝማች ገብረ ሥላሴ የዓድዋና የአክዱም ገዥ በነበሩበት ዘመን ኤኖ ሊትማንና ጓደኞቹ ከጀርመን አገር ተልከው መጥተው በዩዛ በመጠራ በቀሃሂቶ በአክሱም ዙሪያ እየተዘዋወሩ ሐውልቶችንና በላያቸው ላይ ያለውን ጽሑፍ ሲመረምሩ ይህንም በአናጋሪ ፊደል የተጻፈውን አግኝተው ገልብጠው አብራርተው በመፃፍ አሳትመውታል ም ጢጠሕአመጨሠዎፕ ፕ ሇሇ ጤጮከነብዩኗ አስክ አስ ያ ህን ቸብ አንቲ ሮሲኒ አልቤረር ካሜር ዋላስ ባጅ ሌሎችም ሐው ቱ ኒኔኒያዩ ገነሊገ ማን መጽሐፍም ነ። ገርማ መካከል አንድ የድንጋይ ዙፋን ለከምላኩ ለእግዚከብሐየር መታሰቢያ ይሆን ዘንድ ማሠራቱን ይገልጻል ከዚያ ለሰማያዊው አምላክ ለአግዚአብሔር ያሠራውን የመታሰቢያ መንበር የሚያፈርሰውን ሰው በረገመበት ቃል ይፈጽማል በዚህና በሌሎቹም የሐውልት ጽሑፎች ለዛሬ ግዕዝ አዋቂ ስሕተት የሚመስሉ ቃላትና ፊደሎች ተጽፈው ይታያሉ ነገር ግን በስሕተት ሳይሆን ያን ጊዜ ይሠሩበት የነበረው በዚሁ ዓይነት መሆኑን ገልጾን አሁን እነሆ በሊትማን መጽሐፍ በቁጥር ተመድቦ የጎደለው በየቅንፉ ውስጥ ተሟልቶ የወጣውን የዚህን ሐውልት ዙፋን ጽሑፍ በቀጥታ አንመልክት ደግሞ ከመርዌ የተገኘ በጥቁር ደንጋይ ላይ የተቀረጸ የሐውልት ጽሑጥፍ አለ ፊደሉና ጽሑፉ የግሪክ ፊደልና ቋንቋ ነው ይህም ጽሑፍ ከጊዜ ብዛት የተነሣ ከላይና ከታቸ ከጎንና ከጎኑ ጠፍቶ የመካከሉ ብቻ ቀርቷል ጽሑፎቹ የሠፈሩባት በ መሥመር ላይ ነው ይኸም ሐውልት የተቀረጸው የዐረብ አገር ከገበረ በኋላ ነው የመርዌውን አገር የከክሱም ንጉሥ በጦርነት ማስገበሩን የነዚያን የጣዖት መቅደሶቻቸውን ከተማቸውን ማፍረሱን ምርኮ መማረኩንና ለራሱ አማልክት ያቀረበውን ስጦታና ምሥጋና ይናገራል ንጉሥ ግን የአክሉም ንጉሥ መሆኑ ሲታወቅ አፊላስ ወይም ዔዛና ወይም የትኛው መሆነ አልታወቀም የቀሩት የሐውልቶች ጽሑፍ ግን አንባቢ በትክክል አንደሚመለከተው ዔዛና ወልደ አለዓሚዳ ብእስየ ሐሌን ንጉሠ አክሱም ወዘሕሜር ወዘረይዳን ወዘሰበአ ወዘሰልሔን እያለ ስለሚጆምር የዔዛና መሆናቸው አያጠራጥርም እነዚህ ሁሉ የእገሌ አገር ንጉሥ እያለ የሚጠራባቸው አገሮች ግማሾቹ በኢትዮጵያ በአክሱም ዙሪያ ግማሾቹ ከኤርትራ ባህር ማዶ በዐረብ አገር ያሉ ናቸው ርደሐፊ ሪኳ ዘዜትየፀያ ብመሙኢው ኛ ረ ሀ ጺሲሴጋ ጽያሞ ከክክሱ ለምሳሌ ሜር ሖሜር ሂሚሜያሪት ሀጦሕ ለሐበሳት አበሻ በደቡብ ዓረብ ለየብቻ ተከፋፍለው የሚኖሩ በዘመነ የገዛፕፐው አገሮች ራይዳን ሑራይ ናቸው ዘርታ ተመልክት ሙሳባ ሠስልሔን ም በደበብ ምሥራቅ በኩል የሚኖሩ የልዩ ልዩ ነገዶች ጠቅላላ ስም ለ ብጋ በድያ በኢትዮጵያ ሰሜን ምዕራብ አስከ ግብዕ ዳረቻ የሚኖር የበረከተና ብዛቱና ወረራው የሚያስፈራ ሕዝብ ሐ ካሱ ካሽ ኩሽ ከበጂዲያ በስተደቡብ ከአተትባራ ወዲህና ወዲያ የሚኖሩ የቀድሞው የናፓታና የመርዌ መንግሥት የነበሩት ሕዝቦች ናቸው መበመጨረሻ ሳባ ኖባ የሚለው ብያን ነው አንግዲህ ያረብን አገር ለመጀመሪያ ጊዜ በመሳ አፊላስ ማስገበሩ ስለአዱሊስ ሐውልት በጻፍንለት ላይ ተጠቅሷል ከዚያ ወዲህ ደግሞ በመካከሉ እየሸፈቱ ነፃነታቸውን ለጥቂት ጊዜ ቢይዙም ዒዛናና ተከታዮቹ እነዚህነ አገሮች ሲጠሩባቸውና ሲሠየሙባቸው ኖረዋል ከዚያ ወዲህ በአለ ዓሜዳ የዔዛና አባት ባልሆነው በተከታዩ ጊዜ ሸፍተው ነባነታቸውን ይዘው ሲኖሩ ካሌብ መልሶ መያዙን ወደፊት አንመለከታለን ካሁ ተ ት ፈን ነ የተገኙ። ከሰነበቱ በኋላ ተላላሙ ከዚያ ወዲያ ጥቂት ቀን ሰም የከበበ ተሰነባብተው ኮርሱ ወደ ፊት ዛት በ ስክንድርያ ተፆ ችዩ በርሷ ግዛት በአ ማዋ ወደ እስክንድርያ ሰችፅ እር በተርሴስ ሲቀር እርሷ ወዶ ኮተ ተሪክ ዘእነኛያይያን ተ ጨጨ ጨጨ አንደ ታዘዘ ወደ ኤፌሶን ሰው ልኮ በአርጤምስ ቤተ መቅደስ አዳራሽ ሰጡ ጭር ባለበት ሰዓት አርሲኖኤን አሳንቀ አስገደላት ከዚህም በኋላ በግሪክ በሶርያ ግዛቱ ጥቂት ቀን አንደ ሰነበተ የክሌዎፓትር ናፍቆት አላስቀምጥ ስላለው በቶሎ ወደ አስክንድርያ ሄዶ ከክሌምፓትር ጋራ ተገናኘኝ በዚያም አብረው በፍቅር ባሉበት ጊዜ ግብዕ ለሮማ ተገዥ እንደመሆኑ መጠን ባስተዳደርና በዳኝነት የማርቱስ አንጦንዮስ የበላይ ሥልጣን ሳይጫናት አንደ ልቧ የምትሠራው አንሶ ሮማ ያለችውን ደንበኛ ሚስቱን እንዲፈታና እርሷን በደንብ አንዲያገባ ከርሷም ጋራ ሆና ዓለምን እንዲገዛ ጠየቀተችው ከዚህም አያይዛ የምዕራብንና የሦሥራቅትን ልማድና ባህል የሕዝቡንም ጠባይ ማወቋን እየገለጸች ይዝ ሁሉ አገር ድል ሆኖ የሚገዛበትን መንገድ ካንተ ይበልጥ ደኅና አድርጌ ዐውቀዋለሁ አያለች ዓለምን በሙሉ ለመግዛት ያላትን በርሱም ውስጥ ያለውን ምኛት ታመዋሙትለጽ ጀመር ይኽንኑ አየተነጋገሩ ጥቲት ዓመታት አንደ ቀዩ ርማ ያለችውን የልጆቹን እናት የአውግስጦስን አኅት አክታቪያን ራቶ በደንብ ክሌሥፓትርን አገባት ከርሷም ልጆች ወለደ የዚህ ሁሉ ወሬ ሮማ በደረሰ ጊዜ በርሱ ላይ አውግስጦስና ሌሎቹም የሮማ ሹማምት ሁሉ በባላጋራነት ተነሠበት የሮማ መንግሥት ያን ጊዜ ከምዕራብ እስክ አንግሊዝ አገር ድረስ ከምሥራቅ ታናሽ አስያን አንዲሁም የአፍሪካን ሰሜንና ራሱን ግብፅን አስገብሮ የሚገዛ ኃያል መንግሥት ሆኖ አንጦንዮስ ከሮማ በእስያና በግብፅ ላይ ገዥነት የተሰጠው ስለሆነ ካገሩ ከሮማ ጋራ ግንኙነቱን ሳያቋርጥ ሮማዊ ገዥ ሆኖ በማስተዳደር ፈንታ ለክሌዎፓትር ፈቃድ እየተገዛ በርሯ ፍቅር ተጎትቶ ግብፅን ሮማ ተገኘ በማድረግ ፈንታ ሮማን ለግብፅ ሊያስገዛ ነው የሚባል ወሬ በርክቶ ተወራበት ይልቁንም ወዲህ ያገሩ ልጅ ወዲህ የቃል ኪዳን ሚስቱንና የልጆቹን አናት ሮማዊቱን አክታቪያን ፈቶ ግብፃዊቱን ክሌምፓትርን ማግባቱ አንደ ክሕደት ተቀጥሮ በሹኩማምቱም በመኳንንቱም በጦር አለቀቹም ይልቁንም የምዕራብ ገዥ በነበረው በአውግስጦስ አክታቭ ዘንድ ንዴተንና ዛቻን አበረከተበተ ይኽን ሁሉ የሚያውቁ ሮማ ያሉት ጥቂት ወዳጀጆቹ በቶሎ አስክንድርያን ትተህ ወደ ሮማ ብትመጣ ነገን ለማሻሻል የሚቻልበትን መንገድ ታገኛለህ እኛም በብሹ ረገድ እንረዳካለን ያልመጣህ አንደሆን ግን ትልቅ ችግር ይገጥምሃል ብለው ላኩበት ዳሩ ግን ምን ይሆናል ኃይለኛይቱ ክሌምፓትር በፍቅር ሥ ተ ሙሙመሙኢመውመክሠጉቢኪሙፅጅጮ ዘመ ከነስስክ አስዓ ገመድ እጅና እግሩን አስራ እንኳን ለብዙ ቀ ለየት እንዳይችል አድርጋዋለች እርሱም ለጥቂት ጊዜ እንኳን ካንቺ ተለይሄ መኖር በፍጹም አልችልም ለጥቂት ጊዜ ካጠገብሽ ስለይ ልቤ ሸበራል ይላት ነበር ምናልባት በእርግጥ ላይሆን አይቀርም ሴትዮዋ በኻያ ቋንቋ ይምትናገር የንግግርና የጭውውት ጣፅም የመልክ ውበት የደም ግበት ማናቸውም ተከናውኖ ከላይ የተሰጣት ቋ ዓመት ፅድሜ ያላት አዱኛን የተጎናጸፈች በልዩ ልዩ የሐር ልብስ የተምነስነሸች ባልማዝና በፅንቱ በወርቅና በፊርጥ የተንቀጠቀጠች ወጣት ንሥት ስትሀን ከእንደዚህ ያለችው ወጥመድ ለመዳን አሰስቸጋሪ ነው ከአንደቢህ ያለችው ወጥመድ የሚድን ልበ ሙሉ ዝግና ከሆነው ዓለምን ካንቀጠቀጠው ከዩልዮስ ቄሣርና ከዚሁ ከማርቆስ እንጦንዮስ የበለጠ የወታደርነት ግንባር ብቻ ሳይሆን የፍቅር ጦርነትን ድል ለመምታት የሚችል ልበ ድፍን ገየግና አንዲሆን ያስፈልጋል በማርቀስ ዘንድ ግን ኤፒኩር እንደሚለው መኖር ለደስታ ከሆነ ከክሌምዎፓትር መለየት ብንን የሚያስከትል ከሆነ ገና በኋላ ስም አይበጅም ተብሎ በደስታ ፈንታ እንዴት የኀዘንን መንገድ መከተል ይቻላል ን ላንድ ስዓት አንኳ ካጠገቧ ስለዚህ አንቷን ወደ ሮማ ና ብለው የላኩበትን የወዳጆቹን ምክር ከመስማት ገሮውን ጠቅጥቀ ከርሷ ጋራ ያን ጊዜ በተደነቀተው በአስክንድርያ ቤተ መንግሥት አዱኛውንና ደስታውን ዝም ብሎ ይፈጽም ጀመር በሥራውም ለሷ ደስ የሚያሰኘውን ነገር እየፈለገ ያገለግላት ጀመር ባልና ከሮማ የተላክም በቅላይ አዛዥ ሆኖ በመታየት ፈንታ አሷ የሾመችው የጦር አለቃ መሰለ እንዲያውም ወደ እስያ ዘምቶ ሲመለስ አንደ በሳይ አለቃ አርሷን አዙፋኗ ላይ አስቀምጦ ግዳይ ይጥልላት ጀመር ተማርከው የሚመጡትንም የአስያ ነገሥታት በሷ ዙፋን ፊት ተንበርክከው እጅ እየነሱ እንዲያልፉ ያስገድዳቸው መር በዚሁ ምክንያት አርታባስድ የሚባለው በወርቅ ስንሰለት እንደ ታሰረ ተማርኮ የመጣው የአርመን ንጉሥ ለግብፅ ንግሥት ለክፔዎፓትር አልስግድም በማለቱ ብዙ ሥቃይ ዓይቶ በመጨረሻው እንደ ተገደለ ተጽፏል እንገዲህ ይህ ሁሉ ወሬ በሮመ ከተማ ከተሰማ በኋላ የሮማ ምክር ቤት ጦርነት እንዲያውጅበት ቀድሞውኑ አውግስጦስ አሳስቦ ነበርና በዚሁ መሠረት በእንጦንዮስ ላይ ጦርነት ታወጀበት ለጦሩም ዋናው አዛዥ ራሱ አውግስጦስ ሆኖ ጦሩን ከሮማና ከዙሪያው ግዛት አስከትቶ ወደ ግሪክ አገር ገዞውን መረ አንጦንዮስና ክሌዎፓትርም ይኸን የመጣውን ጦር አንዴት መጨጩጄቼ ቫዛሮዓክ ርጋጽሐልፅ ታሪክ ዘ ትዮጵ እንደሚመልቱ ሲያወጡ ሲያወርዱ ሰንብተው በመጨረሻ ባዋጅ ጦራቸውን አስከትተው በአክቲዩም ጋሪክ ይጠባበቁ ጆመር በዚህም ጊዜ ሴተ ክሌዎፓትር እንዳንድ የጦር አዛዥ በግብፃውያንና በር ማውያን የጦር አለቆች መካከል ወዲያና ወዲህ እያለች አንዳንድ ጊዜም የጦር ሹማምንቶቹን እስከ ድንኳኗ ድረስ እየጠራች የጦር መላና ድርጅት ታስጠና ነበር በወዳጅዋና በአክታቪ አውግስጦስ መካከል የተነሣውም ይህ ጠጦርነት አርሷ ዓለምን ለመግዛት ባቀደችበት ምክንያት መሆኑን ስለምታውቅ የግብዕ የጦር ሠራዊትና መርከብ ከላይ ካባቶቿ ሲያያዝ የመጣውም የግብፅ ቤተ መንግሥት ገንዘብ ለዚህ አሁን ለሚደረገው ጦርነት እንዲያገለግል አድርጋ ነበር አንጦንዮስም ከጥንት ጀምሮ ዩልዮስ ቄሳር በዋለበት ጦርነት አብሮ የዋለ የታወቀ የጦር አለቃ ነውና በበኩሉ አንደዚሁ ከርሱ ጋራ ያሉትን የሮማውያንንና በርሱ ውስጥ የሚታዘዙትት የምሥራታውያንን ነገሥታት ጦር ይዞ ከክሌዎታትር ጋራ ሆኖ በአውግስጦስና በምክትሉ በአግሪጳ እየታዘዘ ከሮማ የመጣውን ጦር ሰመመለስ ታጠተቀ ከዚህ በኋላ ከክርስቶስ ልደት በፊት በሠላሳ አንደኛው ዓመት ላይ ከሮማ የተነሣው ጦር በዚሁ አክቲዩም በተባለው ስፍራ ደርሶ መርከበኛው ከመርከበኛው እግረኛው ከእግረኛው ጋራ ጦርነት ተጋጠመና ክፉኛ ይዋጋ ጀመር በመካከሉ ከአእንጦንዮስና ከክሌምፓትር ወገን ያለው ጦርና መርክብ ክፉኛ ስለ ተመታና ስለ ላላ የተላት ጦር አየገፋ ይጠጋ ጀመር ከዚህ በኋላ መጀመሪያ ክሌዎፓትር ቀጥሉ እንጦንዮስም ወታደራቸው ጨርሶ ሳያልቅ የተረፈውን ጦር ይዘው ወደ ክሌዎፓትር ከተማ ወደ አስክንድርያ ሸሽተው ሲሄዱ ጦራቸውም ፈርሶ እነሱን ይክተል ጀመር አውግስጦስም አግር በእግር እየተከታተለ በእስክንድርያ ደረሰባቸውና ከዚያም ከቦ ይወጋቸው ጀመር በዚህ ጊዜ እንጦንዮስ ተስፋ በቆረጠ ጉልበት ምንም እንኳን በርትቶ ቢዋጋ ውጊያውና መከላከሉ ከንቱ ሆኖ የሚማረክበተ ጊዜ እንደ ቀረበ ተረዳው ደጋግሞ ከተዋጋና ድል ማማኘትን ወይም ማምለጫ ጊዜና ስፍራ አትቶ በፍጹም ተስፋ በቀረጠ ጊዜ አጠገቡ የቀቁመውን አገልጋዩን ጠራና በዚህ ከተ ንዴ የ ግደለኝ ብሉ ከዘዘው አገልጋዩ ግን ዐይኔ እያየ እንጦንዮስ ወደቀ ተናል ይሳጓለኛል ብሎ ራሱን በሰይፍ ወግቶ ገደለና ወግቶ ወደቀቁ ነገር ግን ። ይሁን እንጂ ይህ ሁሉ እርቅና ድርድር በነብያና በላዕላይ ግብዕ መካከል ስለአለው አገር ነው እንጂ ሮማውያን ወደ መርዌና ወደ ዛሬው ወደ ኢትዮጵያ ግዛት ወደ አትባራ በፍጹም አልደረሱም ር ገ ዘ ሥ ንጌ ከነበ አስከ አስ አሁን ወደሮማ ታሪክ እንመለስ የትግእኬጤሜኬ ሚዋፓፓ ርርን ክብ አውግስጦስ ቄሣር አንጦንዮስንና ክሌዎፓት የገብዕና የምሥራቅ ግዛት ሲያደላድልና ሲያጠብቅ ከርሞ ጠደ ዋናው ከተማ መ ርማ ተመለሰ ሲመለስም ከና ያለ የክብር አቀባበል ተደረገለት ቀጥሎም ከክርስቶስ ልደት በፊት በጽኗኛው ዓመት ላይ በምክር ቤቱ ፈቃድ የገጉሠ ነገሥትነት ኢምፔራቶር ማዕርግ ተቀብሉ ነገሠ እርሱም በሠበት ዓመት ጌታችን ኢየሱስ ክርስቶስ በናዝሬት ፓለስቲን ተወለደ አዑገስጦስ ቄሣርም ጌታችን ከተወለደ በኋላ እስከ ዓመት ድረስ ሸተዳዩረ የጦር የሕግ የግብርና የቀረጥ ብዙ ሥራ ከፈጸመና ካስፈጸመ ዚላ ሞተ ርን ድል መትቶ የቀድሞውን ዘዚህ አሁን የሮማውያንን መንግሥት ታሪክ ከመቀጠላችን በፊት ዚርማውያን ዘመን ተወልዶ የዓለምን ሃይማኖት የለወጠውን አዲስ ሕግና ሥርዓት ለአረመኔው የዓለም ሕዝብ የሰጠውን የጌታችን የኢየሱስ ክርስቶስን ጳጸደት እንመልከት ለነገሩም መያያዣ የሚሆነንን የዕብረውያንን አጭር ታሪክ እናስቀድም ርጋደሐፈ ታሪክ ቭ ትዮጽጵ ምዕራፍ የዕብራውያን አጭር ታሪክ የዕብራውያንን ታሪክ ከግሪኮችና ከሮማውያን በፊት ከክሶርና ከባቢሉን ቀጥሉ መጻፍ ይገባ ነበር ባለፈው በግብዕ በአሶርና በባቢሉን ታሪክ ውስጥ በየምክንያቱ ብዙ ጊዜ ጠቅሰናቸዋል አሁን ግን ወደ ክርስትና ሃይማናት ከመምጣታችን በፊት ጠቅላላ ታሪካቸውን በአጭሩ አንመልከተ ዲስ አቀጣጠር አብርሃም ሰአዳም ጳኛ ትውልድ ነው ምዕራፍ ላይ እንደጠቀስነው በካራን በኡር ስፍራ የሚገኘው ጥንት በከለዳውያን አንደ ብሉይና ሐ የእርሱም መኖሪያ ባለፈው ከከለዳውያን ጋር ነበር ካራን የሚባለው በኋላም ታሪካቸውን ባለፈው ምዕራፍ በጠቀስነው በባቢሎናውያን ዛሬ ሜሶልደታሚያ ወይም ኢራክ በሜባለው አገር ውስጥ ነው አብርሃም በዚህ ስፍራ ከለዳውያን ከሚባሉት ጋራ በልማድም በዝምድናም ተሳስር አብሮ ተቀምጦ ሳለ እግዚአብሔር ተገለጠለትና አንዲህ ሲል አዘዘው ከሀገርህ ውጣ ከዘመዶችህም ከአባትህም ቤት ተለይ አሄ ወደ ማሳይህ ምድር ዛድ ታላቅም ሕዝብ አደርግሃለሁ ለበረከትም ትሆናለህ ዘፍም ቁ ጵ ይህ ዘመን ከክርስቶስ ልደት በፊት ዓመት ግድም ነው አንግዲህ አብርሃም በአንዱ አግዚአብሔር ብቻ ለማምለክና እርሱና ዘሩ ለአግዚአብሔር የተመረጡ እንዲሆኑ በተጠራበት በዚህ ዘመን ከዚህም ዘመን ቀደም ብሎ በሥራና በጥበብ የሰለጠኑት ታላላቅ መንግሥታት አነ ግብፅ አነ ባቢሉን አነ ህንድ እነ ቻይና በያሉበት መኖራቸውን ከዚህ ቀደም የተጻፈው ስለማይዘነጋ ሁለተኛ መድገም አያስፈልገንምና የአብርሃምን ታሪክ እንቀጥላለን አብርፃም ከእግዚአብሔር ዘንድ እንደታዘዘ ከወገኖቹ ከከለዳውያን ተለይቶ ቤተሰቡ ዘሬ ነሳ ተፍለሊ ወንድሙን ሉጥን ክእነ ቤተሰቡ አስከትሎ ወደ ከነዓን ኮር ኒ ሌም ወይም ፓለስቲን ወደሚባለው ሔዶ ተቀመጠ በዚያም ከነኑብፄ እስከ ጸስፄፍ እኖር ከሸመገለ በኋላ ይስሐቅን ከሚስቱ ከላራ እስማኤልን ከገረዱ ከአጋር ዐለ ነገር ግን ከገረዱ የተወለደው ወደ ፊት ለአብርፃምና ለዘሩ ዘመደበውን አገርና ዕድል አይወርስም ተብሉ በእግዚአብሔር ትእዛዝ እስማኤልን አስከ እናቱ አስወጥቶ ወደ ፋራን በረሓ ዐረብ ሰደዳቸው ዛሬ እስላሞች ሁሉ በእስማኤል በኩል የአብርዛፃም ልጆችና ወራሾች ነን ይላሉ ክርስቲያት ሕዝብና በተለይ እስራኤሉች ግን በአብርፃም ልጅነት የሚመኩት በተባረከው ልጁ በይስሐቅ በኩል የመጣውን ትውልድ በመከተል ነው ይስሐቅም ከሚስቱ ከርብቃ ኤሳውንና ያዕቆብን ወለደ ያዕቆብ የኤሳው ታናሽ ሆኖ ሳለ ብኩርናን በምስር ወጥ ከኤሳው ከገበየ በኋላ ዐሥራ ሁለቱን የስራኤልን የነገድ አባቶች ወለደ ከዐሥራ ሁለቱም አንዳ ከብንያም በላይ የመጨረሻው ልጅ ዮሴፍ ነው በዛሬ አባቶች ዘንድ እንደተለመደ ትንሹን የዮሴፍን አባቱ ያዕቀብ ከሌሎቹ አብልጦ ይወደው ነበርና በዚሁ ቅናት የያዛቸው ወንድሞቹ ከሚድያን በክነዓን በኩል ወደ ግብዕ ለሚሔድ ነጋዴ ዮሴፍን ሸጡት ገዥውም ዮሴፍን ይዞ ወደ አገሩ ወደ ግብዕ ከገባ በኋላ ከጸጢፋር ሽጠው ጸጳጢፋርም በቤቱ አንደ አሽከር አድርጎ አስቀመጠው ጌታውም ለጉዳዩ ወደ ውጭ በሔደበት ሰዓት የጌታው ሚስት ለሥጋ ፈቃድ ተመኘችውና ጠየቀችው አርሱም ጌታዬ ባያይ አግዚአብሔር ያያል የሚል የሚያስደነግጥ መልስ ሰጠና እንቢ አላት አርሷ ግን ሳታፍር ሳትደነግጥ ለማስገደድ ልብሱን ብትይዘው ልብሱን ተወላትና ወደ ውጭ ሸሸ ከዚህ በኋላ ጌታው ከመንገድ ሲገባ ይህ ለአከሽከርነት ያመጣኸው ዕብራዊ ካላነቅሁሽ ብሎ ስንተናነቅ ብጮህበት ልብሱን ጥሎልኝ ሔደ ብላ አሳየችው ጌትዮወም ነገሩን ሳይመረምር የሚስቱን ቃል ብቻ በማመን ጻድቁን እንደ ኃጢአተኛ ወህኒ ቤት አገባው ከትንሽ ጊዜ በኋላ ከወህኒ ቤት በሕልም አፈታት ምክንያት ወጥቶ ከግብፅ ንጉሥ ከፈርዖን ጋራ ተዋወቀና ባልሟል ሆነ ቀጥሎም የንጉሠ የፈርዖን አንደራሴ ለመሆን በቃ በመጀመሪያው ክፍል በምዕራፍ አንዳመሰከትነው በዚህ ዘመን ግብፅን ይገዙ ካነበሩት ከምሥራቅ የመጡት የሄክሶስ ነገሥታት ሐፒጊ ነበሩ እንጂ የሀገር ተወላጆች አልነበሩም ነሥቶ ነበርና የሚሸምቱት እህል ለመፈለግ ህ ዘመን በከነዓን አገር ረኃብ ተ እርሱም ወንድሞቹን ጌ ቱ የሸጡት ወንድሞቹ ከክነዓን ወደ ግብዕ መጡ ደፈ ተሪክ ዘኢትርሕ ን ቭ ህ ሰጣቸው የአባቱንም ሕይወት ር ትንም እህል ቻቸጡ ላ ጣይቱ አወቀቸው ው ከያዕቆብና ከሚስቶቻቸው ጋራ ክክነዓን ወደ ግብፅ ከተረዳ በቷላም ለህ ነገራቸው ከዚህ በኋላ ከእግዚአብሔር ሰአባታጥቤ መጥተው አንዲቀ ዳዶደየያ ዓመኑ ት ያፅቀብና ልጆቹ በድምሩ ድ ነፍስ ሆነው ግድም ክክርስቶስ ልደት የጣችና ሇ ዓመት ያህል እንደ ተቀመጡ ዝ ራና መጥተወው ስለባ ንግሥት ማሥጋት ደረሱ ስለዚህ በበረከቱበት በረከተና ሺ ው የግብፅ ንጉሥ በምዕራፍ የጻፍነጡ ዳግማዊ ፉምስስ በእስራአሉና ሳይ በኃዘን አስኪጮሁ ድረስ አገዛዝ ስጸናባቸዉ ቁዓዊ ግን ለበረከት ትሆናላችሁ ጣት ሰታ ስምልኮ የመረጣቸጡ ሕዝቦች ናቸውና ሥቃያቸውን ተመልክቶ አዘነሳቸው በሙሴም አማካይነት በልዩ ልዩ ተአምራት ከግብፅ ስክወጣቸው ወደ ፊትም የሚተዳደሩበትን ሕፃ በሙሴ አማካይነት ሰጣቸው ከዚያም በኢያሱ መሪነት የከነዓንን ነገሥታት አሸንፈው ለአባታቸው ወደ ተሰጠው ወደ ከነዓን አገር ገቡ በአብርፃምና በያዕቆብ ጊዜ የአንድ የትልቅ ሰው ቤተሰብ ብቻ የነበሩት አሁን ን ከያዕቀብ አስከ ሳሙኤል ድረስ ዓመት በሚያህል ገዜ ውስጥ በርክተው መንግሥት ለማቀፃም በቁ ስለዚህ በመጀመሪያ ጊዜ በእነ ጌዴዎን በእነ ሶምሶን በመሳፍንቱ ከዚያም በአነ ኤሊ በአነ ሳሙኤል በካህናቱ ሲተዳደሩ ቁይተው በመጨረሻ እንደ ጎረቤቶቻቸው አንደ ፍልስጤማውያን እንደ ሞዓባውያንና አንደ አሶራውያን ንጉሥ ይደረግልን ብለው ጠየቁና በእግዚአብሔር ፈቃድ ሳኦል በመጀመሪያ ነገሠ ከዚያም ዳዊት ቀጠሉም ልጁ ሰሉሞን ነገሠ በዳዊትና በሰሎሞን ዘመነ መንግሥት የአስራኤል ልጆች መንግሥታቸው ታላቅ መሆኑ በሁሉ ዘንድ ታወቀ እነዚህ የእስራኤል ዘሮች ምንም እንኳን ቀድሞ በግብፅና በሲና በረፃ በኋላም በአገራቸው በከነዓን ሳሉ አንዳንድ ጊዜ አብረው በአሉት ሕዝብ ልማድና አምልኮ እየተዋጡ ጣዖት ማምለካቸው ባይቀርም ከአብርፃም ጀምሮ እስከ ረስ በአንዱ በአግዚኡ የመልካሉ በሰሎሞ ኔ ብሔር ያመልካ የ ሞንም ለእግዚአብሔር ትልቅ ቤተ መቅደስ ተሠራ ስለዚህ ውነተኛው እግ አብሔርና የአነሱም ታወቀ ከክ ዳዊትና የሰሎሞን ስም በዓለም ርስቶ ዳት በፊት በቪ ዓጨኑ ሳይ ንግሥታችን ንግሥተ ሳባ ር ኤመ ን ት ሇታህሠህሠ። ኤ ከነብናኣስ ካ ጸስፄ በለህ ምክንያት ው ት ወደጋ ለስቲን ከተማ ወደ ኢየሩሳሌም የሔደችው ነገር ኘን ክዚያ ወዲህ የተነሙት የሰሉሞን ተከታዮች አንዳንድ ነገሥታት የጎረቤቶቻቸውን የጢሮስንና የሲዶናን የባቢሎንንም አማልክት ብኤልንና ሞሉክን እያመለኩ አግዚአከብሔርን አሳዘነት አንዱ ንጉሥ ተነሥቶ ለጣዖት አትስገድ አታምልክ የሰገድህ እንደ ሆነ በአሕዛብ አጅ ተወድቃለህ የሚለውን የኦሪትን ቃል በካህናቱና በነቢያቱ አፍ ከሕዝቡ አያስነበበ ጣዖታቱን እንዲያጠፉና ሕዝቡ እውነተኛውን አግዚአብሔርን ብቻ እንዲያመልኩ ሲያደርግ አንዱ ንጉሥ ደግሞ የማይታየውን አውነተኛውን አግዚአብሔርን ከማምለክ የሚታየውን ሐሰተኛውን ጣዖት ማምለክ ስለመረጠና ሕዝቡም ስለ ተከተለው አስራኤል ከአምላካቸው ክእግዚአብሔር ተጣሉ የውድቀታቸውም ዋዜማ ሲሆን ከሁለት መክፈል ጀመሩ ከሙሴ ጀምሮ እስከ ሰሎሞን ድረስ በጸ መሪ ይተዳደሩ የነበረው አሁን በሮብዓም ዘመን ከሁለት ተከፈሉና ከአሥር ነገዶች ከኢየሩሳሌም በሰሜን በኩል ያለውን ሰማርያን ያዙ የመደመሪያውም ንጉሣቸው ኢዮርብዓም ሆነ ሁለቱ የይሁዳና የብንያም ወገኖች በታችኛው በዚሁ በኢየሩሳሌም ቀርተው ለየብቻ ይተዳደሩ ጀመር ስማቸወም የላይኛው የአስራሌል መንግሥት የታችኛው የይሁዳ መንግሥት ይባል ጀመር እነዚህ ከሁለት የተከፈሉት መንግሥታት አንዳንድ ጊዜ አየተጣሉ እርስ በእርሳቸው ሲዋጉ አንዳንድ ጊዜ እየተፋቀሩ አንድነት ሆነው የእስራኤልን መንግሥት ጠላት አሶርን የይሁዳን መንግሥት ጠላት ባቢሎንን ሲወጉ ብኩ ዘመን በነፃነት ቆዩ ከዚህ ቀጥሎ ግን ነፃነታቸው በአሶርና በባቢሎን ከዚህ በፊት እንዳመለከትነው ተደምስሶ በሰማርያ ከነገሥት ነገሥታት አነ አክዓብ አሐብ በይሁዳ ከነገሙት አነ ሮብዓም እነ ምናሴ እኔ ነኝ አምላካችሁ ከባርነት ቤት ከምድረ ግብፅ ያወጣኋችሁ ከአፄ በቀር በሌሎች አማልክት አተስገዱ ያለውን ችላ አያሉ ሞሎክንና ብዔልን እያመለኩ ስላስቸገሩት በወሰናቸው ያሉት በአርሱ የማያመልኩት የስሶርና የባቢሉን መንግሥታት እንዲያይሉባቸው አደረገ ስለዚህ ከዚህ በፊት በምዕራፍ እንዳመለከትነው በሰሜን ያለውን የእስራኤልን መንግሥት አሶራውያን በደቡብ በኩል ያለውን የይሁዳን መንግሥት ባቢሎናውያን በጦርነት ደመሰሱት በሰሉሞን ጊዜ አምሮ ርደሐፅ ት ም መቅደስ ፈረሰ የዚህ ቤተ መቅደስና ቀዮነን የተሠራውም ቤተ ቱኮ ም ።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation